چکیده:
ویژگیها و قواعد زبان فارسی تحت عنوان دستور زبان فارسی یاد میشوند. فعل قسمتی
از جمله است که درباره نهاد جمله خبری نقلمی کند. افعال ساده زبان فارسی به دلیل تعداد
محدودی که دارند گاه در معانی متفاوتی به کار گرفتهمی شوند؛ علاوه بر این باید به این
نکته نیز متذ کر شد؛ که شاعران گاه از بعد مفاهیم استعارهای و ضمنی افعال استفادهمی کنند؛
تا از این طریق متن خود را برجستهسازند. پژوهش حاضر با مطالعه آثار کتابخانهای و روش
توصیفی - تحلیلی» چندمعنایی فعل «زدن» و «گرفتن» را در «خسرو و شیرین» نظامی
بررسیمی کند؛ پژوهش حاضر با توجه به نظریة مقوله شعاعی و استعارۀ مفهومی لیکاف،
شباهت خانوادگی تیلر، نشانمیدهد که: افعال «زدن» و «گرفتن»، شامل یک معنی سرنمونی
و مرکزی هستند؛ که در ذهن سخن گویان زبان فارسی حضور دارد و شامل چندین معنای
فرعی و ذهنی هستند که در زمرۀ خانوادههای معنی اصلی قرار می گیرند. از توجه در لغتنامه
دهخدا معلوم میشود که برخی از این معانی در زمره معانی افعال قرار نگرفتهاند و میتوان
آن معانی را در دایرۀ شمول معنایی آن فعل وارد کرد. میتوان ادعا کرد که یکی از دلایل
چندمعنایی بودن افعال, تعداد محدود افعال سادۀ زبان فارسی است. زبانشناسان و فرهنگستان
زبان فارسی میتوانند افعال جدیدی (از طریق ساختهشدن با مصدر جعلی) در اختیار سخن -
گویان قرار دهند.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر با مطالعۀ آثار کتابخـانـه اي و روش توصــيفي- تحليلــي، چنــدمعنايي فعــل «زدن » و «گــرفتن » را در «خســرو و شــيرين » نظــامي بررسيميکند؛ پژوهش حاضر با توجه به نظريـۀ مقولـۀ شـعاعي و اسـتعارة مفهـومي ليکـاف ، شباهت خانوادگي تيلر، نشان ميدهد که : افعال «زدن » و «گرفتن »، شامل يک معنـي سـرنموني و مرکزي هستند؛ که در ذهن سخن گويان زبان فارسي حضـور دارد و شـامل چنـدين معنـاي فرعي و ذهني هستند که در زمرة خانواده هاي معني اصلي قرار ميگيرند.
رقم زد، گر چـه بـر کاغـذ نيفتـاد (همان :٦٥) از توجه در ادب فارسي و آثار شاعران و نويسندگان معلوم ميشود که افعال زبان فارسـي گاه در معاني متفاوتي به کار ميرود؛ چنان که از تفحّص در اشعار نظامي، شاعر مثنويسـراي بزرگ اين امر به خوبي ملموس است ؛ براي مثال نظامي در اين ابيات فعل زدن را بـه صـورت فعل مرکب قلم زدن و رقم زدن استفاده کرده است که در معناي فرعي خود يعنـي نوشـتن معنـا ميدهد.
بـا توجه در ابيات بررسي شده از منظومۀ خسرو شيرين ، فعل «گرفتن » در معاني مختلفي بـه کـار رفته است و اين امر از گسترده بودن داير ةواژگاني ذهن نظامي حکايت دارد، شاعران بـزرگ کساني هستند که با آشنايي کامل از لغات زبـان فارسـي در صـدد ايجـاد بهتـرين قالـب بيـان مطلب باشند و نظامي يکي از شاعراني است که با ذهن تنوع طلب خود به خوبي از عهدة اين کار برآمده است و با ايجاد استعاره هاي زبـاني و مفهـومي بهتـرين معـاني را در قالـب بهتـرين کلمات بيان کرده است .