چکیده:
برای شناخت جنبههای گوناگون تاریخ و فرهنگ مردم یک منطقه، سفرنامهها ابزاری راه گشاست که اطلاعات درخوری ارائه میدهند. در این پژوهش چهار سفرنامۀ «میرزا فتاحخان، حاجسیاح، حاجیپیرزاده و اعتمادالسلطنه» از دوران قاجار انتخاب شدهاند. این پژوهش با هدف بررسی مسائل اجتماعی و زیرساختهای اساسی آن در ساختار یک جامعه با روش توصیفی – تحلیلی در پی یافتن این پرسش است که چه مسائل اجتماعی در سفرنامه های منتخب دورۀ قاجار بازتاب یافتهاست. نتایج نشان داد که سفرنامهنویسان دو رویکرد نسبت به مسائل اجتماعی دارند: نخست مطرح کردن مسائل و زیرساختها و دیگری برشمردن معضلات اجتماعی. در هر دو بخش بیشترین توجه را به مسائل اجتماعی، حاجسیاح و حاجیپیرزاده داشتهاند. پیرزاده بیشتر بر آنچه در سایر کشورها و بهخصوص اروپا بوده تأکید داشته اما حاجسیاح بیشتر در مورد مسائل اجتماعی و معضلات داخل ایران سخن گفتهاست. او با زبانی انتقادی، از وضعیت نابسامان زیرساختهای اجتماعی در ایران گلایه دارد. مقایسۀ مشاهدات سیاحان در مورد مسائل اجتماعی، نشان میدهد که در دوران قاجار زیرساختهای اجتماعی در حد بسیار نامطلوبی بوده که قابل مقایسه با پیشرفتهای کشورهای اروپایی در همان دوران نیست. همین امر، منجر به پدید آمدن عدم نارضایتی از حکومت، عدم رفاه اجتماعی، تبعیضهای طبقاتی، افزایش مهاجرت و... در ایران گردیده بود.
Logbook is a useful tool which provides relevant information to know various aspects of the history and culture of the people of an area. In the present research, four logbooks of “Mirza Fattah Khan, Haj Sayyah, Haji Pirzadeh and Etemad-ol-Saltaneh” have been selected from the Qajar period. This study aims to examine the social issues and basic infrastructures in the structure of a society reflected in logbooks; Thus, this research uses a descriptive-analytical method to answer the question of what social issues are reflected in the selected logbooks of the Qajar period. The results indicated that logbook writers had two approaches to social issues: first, to raise issues and infrastructures, and second, to enumerate social problems. In both sections, Haj Sayyah and Haji Pirzadeh paid the most attention to social issues. Pirzadeh emphasized more on what was going on in other countries, especially in Europe, but Haj Sayyah focused more on social issues and problems in Iran. With a critical language, he complained about the poor state of social infrastructures in Iran. Comparison of tourists’ observations on social issues shows that during the Qajar period, social infrastructures were very unfavorable, which is not comparable to the progress of European countries in the same period. This led to dissatisfaction with the government, lack of social welfare, class discrimination, increased immigration and other social problems in Iran.
خلاصه ماشینی:
در اين پژوهش چهار سفرنامۀ «ميرزا فتاح خان ، حاج سياح ، حاجيپيرزاده واعتمادالسلطنه »ازدوران قاجارانتخاب شده اند.
سفرنامۀ حاج سياح دراين ميان سفرنامه ايسياحتي -زيارتياست که مباحث مختلف به همراه ديدگاه هايشخصيبدون وابستگيبه حکومت ذکرشده است .
دوران قاجاريکيازبرهه هايمهم تاريخيايران است که به دليل وقايع مختلف سياسي، اجتماعي و فرهنگي در تاريخ ايران داراي اهميت بسياري است .
پرسشيکه دراين پژوهش درپيپاسخ دادن به آن هستيم ،آن است که چه مسائل اجتماعي درسفرنامه هايدورةقاجاربازتاب يافته وسياحان چه زيرساخت هاييراملاکهايداشتن اجتماعيمطلوب دانسته اند.
يکي ازمواردي که درموردپاريس به آن اشاره شده ويکي از نشانه هايپيشرفت علم وطب دراين دياراست ،وجودبيمارستان هاييجهت وضع حمل و زايمان زنان بود.
رونق مکان هاياجتماعيبه خصوص کاروانسراهادرايران ،زماني که به دوران قاجارميرسيم ،کاسته شده وحتي روبه نابودي مينهدوبه همين دليل است که حاج سياح ونويسندگان پس ازآن ازعدم رسيدگي به اين مکان هاومخروبه شدن آن هاياد کرده اند(ر.
صنايع خانه (نمايشگاه صنعتي) از جمله مکان هاييکه ميرزا فتاح در سفر به پاريس از آن ديدن کرده بود،نمايشگاه صنايع دستيبودکه درآن انواع ساخت هايفلزي،چوبيوشيشه اي که توسط صنعتگران درطول پنج سال ساخته شده بود،به معرض ديدعموم قرارميگرفت وعموم مردم اجازة ديدن از اين وسايل را داشتند.
حضور زنان در جامعه به عنوان بخشيازقدرت کاريبه خصوص دردادوستدهادرايران امرينشدنيو به دورازفرهنگ رايج آن دوران بود؛اماهمين امردرکشورهاياروپايي،امريرايج بوده و اين کشورهاازنيرويانسانيزنان خوداستفاده کرده وتفاوتيميان دادوستدزنان ومردان درآن جامعه وجودنداشته که پيرزاده به همين دليل درسفرنامۀخودبه کارکردن زنان به عنوان تاجران و مسئولان فروش در مغازه هاي اروپايي اشاره کرده است (ر.