چکیده:
با مهاجرت پیامبر (ص) به یثرب، تأسیس ساختار نوین سیاسی و افزایش تعداد مسلمانان، حکومت نوبنیاد مدینه با واقعیت ها و چالش های جدیدی مواجه گردید. یکی از این واقعیت ها حیات اقتصادی جامعۀ یثرب و لزوم ساماندهی آن بود. بر این اساس، پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی - تبیینی درپی پاسخ به این پرسش است که راهبردهای اقتصادی حکومت نبوی در مدینه النبی برای گذار از اقتصاد جاهلی به اقتصاد اسلامی چگونه و مبتنی بر انجام چه اقداماتی بوده است؟ در واقع هدف این پژوهش، تأمل در سیاست ها، رویکردها و راهبردهای مدیریتی پیامبر (ص) در عرصۀ اقتصاد و معرفی آن به مثابه الگوی واقعی اقتصاد اسلامی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که پیامبر (ص) پس از استقرار در مدینه و مواجهه با واقعیت ها و مسائل اقتصادی جامعه اسلامی، تلاش کرد تا راهبردهای اساسی و آینده دولت اسلامی مدینه را در حوزۀ مناسبات اقتصادی براساس ضرورت ها و واقعیت های ملموس ترسیم کند. این راهبرد از یکسو نشأت گرفته از آموزه های وحیانی و سیره نبوی و از سوی دیگر مبتنی بر ضرورت ها و واقعیت های ناشی از تشکیل حکومت اسلامی، شناخت مؤلفه ها و ظرفیت های مهاجران و انصار و شرایط محیط جدید بود. تلاش در جهت حذف معاملات جاهلی، تعریف و تبیین مفاهیم و مؤلفههای نوین اقتصاد اسلامی، تقویت بنیه اقتصادی مسلمانان و قطع وابستگی آنان به مشرکان و اهل کتاب بخشی از اقدامات حکومت نبوی در این زمینه بود. بر این اساس پیامبر (ص) در تلاش بود تا با ارائه راهکارها و اندیشه های جدید در ساحت اقتصادی به تدریج اقتصادی متمایز از آنچه در شبه جزیره بود، سامان دهد که از آن با عنوان اقتصاد اسلامی می توان یاد کرد.
Following the migration of the prophet Mohammad to Medina, establishing the new political structure and increasing the number of Muslims, the newly established government faced new challenges and realities. One of these realities and challenges was the economic life of Medina society and the need for its organization. Accordingly, the present study based on a descriptive and explanatory method, try to answer the question of how economic strategies of Nabawi Government could transcend the traditional economy to Islamic one and what were those strategies employed in that time. In fact, the aim of this study is to investigate the policies, strategies and approaches of the holy Prophet management in the economic arena and introducing it as an example for real Islamic economy. The results indicated that the Prophet Mohammad tried to illuminate the basic strategies and future of Islamic government in the economic arena based on the tangible necessities and realities. These strategies originated both from revelational and nabawi teachings and based on realities and necessities of establishing Islamic government, recognizing elements and capacities of Mohajirin and Ansar as well as circumstances of new environment and context. Trying to eliminate traditional treats, illuminating new concepts and elements of Islamic economy, endorsing economical basis of Muslims and cutting their dependence to Moshrkin and Ahlol-Ketab were some of the new strategies of Nabawi government. Therefore, the Prophet Mohammad sought to present and put new thinking and strategies in the new economy so as to organize new kind of economy in Medina which is called Islamic economy.
خلاصه ماشینی:
در اين دوران اقدامات پيامبر (ص ) عمدتا در راستاي تبيين اصول اساسي دين اسلام و افشاي ماهيت شرک متمرکز بود؛ ازاين رو آيات نازل شده در اين دوران نيز در همين راستا بوده و کمتر سخن از حوزه هاي عمل دولت نظير سياست يا اقتصاد به ميان آمده است ؛ اما به دنبال مهاجرت پيامبر(ص ) به مدينه و تشکيل نخستين دولت اسلامي، الزامات ديگري نظير تدوين سياست هاي جديد مالي و از ميان برداشتن تنگناها و معضلات اقتصادي مطرح گرديد؛ چرا که سامان دادن به مناسبات اقتصادي، تدارک منابع درآمد براي سياست هاي دولت مدينه و به سازي حيات اقتصادي جامعه از ضرورت هاي تحقق نظام اسلامي بود.
جداي از اين مقالات ، کتب «تاريخ صدر اسلام » از غلامحسين زرگرينژاد، «سير تمدن اسلامي» از شکرالله خاکرند، «تاريخ مفصل عرب پيش از اسلام » از جواد علي، «آئينۀ اسلام » از طه حسين و «جامعۀ عصر مدني» از عبدالله عبدالعزيزبن ادريس از نمونه آثار جديدي هستند که در خلال مباحث مربوط به تاريخ صدر اسلام اشاراتي به مباحث اقتصاد عصر نبوت کرده اند؛ بنابراين براساس پيشينۀ پژوهش ميتوان گفت وجه تمايز پژوهش حاضر با تحقيقات پيشين در استفادٔە گسترده از منابع اوليه و تحقيقات جديد، تبيين وضعيت اقتصادي مدينه النبي در عصر رسالت ، توجه به سياست هاي عملي پيامبر (ص ) در حوزٔە اقتصاد و درنهايت تشريح راهبردها و راهکارهاي آن حضرت در اين حوزه دانست .
translated by Mohammad Parvin Gonabadi, Tehran: Bongahe Tarjemeh Va Nashre Ketab, (in Persian) Ibn Aqaba, Abi Muhammad Musa (2004), Al-Maghazi Al-Nabawiyyah, collection and research of Hussein Moradi Nasab, first edition, Qom: Dhi Al-Qirbi Publications.