چکیده:
تاریخ انگاره، از روشهای نوین با رویکردی تاریخی است که مفهوم و انگاره مشخص را بررسی و تغییرات مؤلفهای را در آن شناسایی و گستردگی، تنگنایی و دگرگونیها را در طول تاریخ - که بر مفهوم ایجاد گشته-، نشان میدهد. مفهوم شیطان به مثابه یک انگاره تاریخی با معناشناسی و ریشهشناسی پیونده خورده که در گستره تحول تاریخی قرار دارد. شیوه کاربست واژگانی جانشینهای این مفهوم در متن مقدس و کارکردهای متنوع فریبندگی، هوشمندی و آزمایشگری، کیفیت دوگانه عینی و انتزاعی آن، بازنمونی از همکنشی باورمندان این متن با فرهنگهای ناهمسان و نحوه دگردیسی آن است. در این میان قرآن کریم با روایتگری منسجمانه معنای ویژه از مفهوم شیطان در پیوند با نظام گفتمانی خاص ارائه داده است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیل متن در معنای کلی آن و مبتنی بر وضعیت کاربرد عملی واژگان جانشین شیطان را در روایتگری تنخ و قرآن کریم با سویه در زمانی، شیوه دگرگونی این مفهوم را مورد خوانش قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش با روش توصيفي و تحليل متن در معناي کلي آن و مبتني بر وضعيت کاربرد عملي واژگان جانشين شيطان را در روايت گري تنخ و قرآن کريم با سويه در زماني، شـيوه دگرگـوني اين مفهوم را مورد خوانش قرار داده است .
در اين ديدگاه انگاره شيطان در متن مقدس بـه دليل شرايط ويژه تکوني آن در فرايند زماني و همکنشي بـا فرهنـگ هـاي ناهمسـان (ميـان روداني و مصر) افزون بر بازتاب يافتن در متن ، نوع دگرديسي و بازآفريني معنـايي براسـاس گفتمان خاص تنخ ١ قابل پيجويي است .
نوشته «شيطان در آموزه هاي قرآن کريم و کتاب مقـدس » (مرزآنـي، ٨٧-١١٠) بـا شـيوه تطبيقي جايگاه و کارکرد شيطان را در نظام هستي توصيف کـرد؛ «معناشناسـي نـوين از واژه شـيطان » (عسـگري ، ٢٠٤-٢١٩) با معناشناسي تاريخي و توصيفي در قرآن، و «تفاوت يا همساني شيطان و ابليس » (ممتحن و ديگـران ، ١٢٣-١٤٠) با بررسي معناشناختي پايه اي و کاربست آيات و روايات به همساني يا ناهمساني اين مفهوم در متـون ديني اسلام پرداخته است .
اين بـاز آفرينـي و دگرديسـي در متن مقدس در روايت هـاي آغـازين آن در سـفر پيـدايش قابـل بـازخواني اسـت کـه بـا روايت هاي اساطيري از جهت انضمامي بـودن همپوشـاني دارد، امـا از سـوي ديگـر ايـن نيروهاي شرير و خدايان شر در مفهومي به نام شيطان متبلور شد و از جايگاه خدايي تنزل يافته و به عنوان آفريده يهوه در کنار ساير مخلوقات قرار گرفت .