چکیده:
این تحقیق با هدف شناخت، توصیف و تحلیل حقوق و تکالیف شهروندان در مدیریت
شهری انجام شده است. پرسش اصلی این است که حقوق و تکالیف متقابل شهروندان
در نظام مدیریت شهری کلدامند؟ ابعادء راهبردها و راهکارهای ارتقاء حقوق و تکالیف
شهروندی چیست؟ برای پاسخ به این پرسشها؛ از طریق فرضیات مورد نظرء روابط
معناداری بین حقوق و تکالیف شهروندی با عوامل فردی، سازمانی، اجتماعی، حقوقی» و
مدیریتی مورد آزمون قرار گرفت. روش انجام این پژوهش ترکیبی از پیمایش (شهروندان
عادی) و مصاحبه کیفی با مدیران شهرداری تهران بود که در مناطق ۲۲ گانه صورت گرفته
است. جامعه اماری پیمایش؛ ۱۵۰۰ نفر از شهروندان شهر تهران است که از طریق نمونه
گیری سیستماتیک از بین مناطتق ۲۲ گانه انتخاب شده است. مصاحبه کیفی با ۵۰ نفر از
مدیران، معاونتها و ادارات کل شهرداری، روش مطالعه اکتشافی بود. در این گزارش به
مصادیق حقوق و تکالیف متقابل شهروندان و مدیریت شهری اشاره شده است. از جمله:
حق پرسشگری شفافسازی,» مسئولیت پذیری اجتماعی» حق مشارکت اجتماعی» حق
اظهار نظرات و حق برخورداری از خدمات شهری و... در ارتباط با تکالیف شهروندی
نیز به احساس مسوئولیتپذیری» جامعهپذیری» رعایت نظم و قانون و ... اشاره شده
است. بعلاوه از مصادیق حقوق مدیران شهری به توانایی مدیریت و برنامه ریزی» احترام
شهروندان به برنامههای شهری و اعتماد به مدیران؛ و از مصادیق تکالیف مدیران شهری
نیز به مسئولیت پذیری مدیرانء میزان نظم پذیری و آمادگی عملی برای برخورد با شرایط
و پاسخگویی مسئولانه به شهروندان اشاره کرد. همچنین بررسی اسناد بالادستی و قوانین
و مقررات مربوط به شهرداری جهت بررسی وضعیت موجود حقوق و تکالیف شهروندان
در مدیریت شهری مورد بررسی قرار گرفته است.
یافتهها نشان داد میزان احساس مسسئولیتپذیری شهروندان (برابر با ۳/۸۸) و
از نظر مسوئولان شهرداری برابر با ۲/۷۲ است. مردم در مقایسه با مسئولانء احساس
مسئولیت پذیری بیشتری دارند. متغیر فرایند جامعهپذیری شهروندان برابر با ۳/۷۰ و از
نظر مسئولان شهری برابر با ۲/۵۹ است. شهروندان در امور شهری جامعهپذیرتر بوده اند.
مشارکت شهروندی, برابر با ۳/۱۰ و از نظر مسئولان شهرداری برابر با ۲/۸۱ است. میزان
انجام تکالیف شهروندی در بین مردم شهر تهران برابر با ۳/۵۲ و از نظر مسئولان شهرداری
برابر با ۲/۷۰ است.
نتایج نشان داد رعایت حقوق و تکالیف متقابل شهروندان و مدیریت شهری دارای
موانع اجتماعی، فرهنگی، خدماتی، حقوقی و مدیریتی است. بخشی از این موانع
ساختاری بوده و نیازمند تدوین قوانین مرتبط و اصلاح و تغییر برخی روندهای قانونی
است. برخی دیگر به تغییر نگرشها و گرایشهای شهروندان و مدیران شهری باز میگردد.
بررسی نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدها پیش روی حقوق و تکالیف شهروندان
و مدیریت شهری مبنای ارائه راهبردها و راهکارهای حقوق و تکالیف شهروندی است.
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلی این است که حقوق و تکالیف متقابل شهروندان در نظام مدیریت شــهری کدامند؟ ابعاد، راهبردها و راهکارهای ارتقاء حقوق و تکالیف شــهروندی چیست ؟ برای پاسخ به این پرســش ها؛ از طریق فرضیات مورد نظر، روابط معناداری بین حقوق و تکالیف شهروندی با عوامل فردی ، سازمانی ، اجتماعی ، حقوقی ، و مدیریتی مورد آزمون قرار گرفت .
بنابراین فضای اجتماعی شــهر تهران نیازمند توسعه مبتنی بر اصول شهروندی است که از یک ســو بستر مناسب را برای مشارکت شــهروندان در امور شهری فراهم سازد و از سویی دیگر پاسخگوی مطالبات و خواسته های آنان به عنوان شهروندانی فعال و مسئول گردد که در چارچوب حقوق و تکالیف شهری و شهروندی به تعامل با مدیریت شهری بپردازند.
به بیان دیگر با وجود درک و آگاهی نســبت به اهمیت حقوق و تکالیف شــهروندی در حوزه مدیریت شهری و تعامل مدیران و شهروندان همچنان بخش مهمی از نابهنجاری ها، ضعف فرهنگ شهرنشینی و بی توجهی جمعی در قالب رفتارهای اجتماعی رعایت حق تقدم ، احترام به حقوق دیگران و انجام تکالیف باقی مانده اســت که نیازمند اجرایی شدن نظام حقوق و تکالیف شهروندی است .
مقایسۀ وضعیت تکالیف شهروندی در بین شهروندان و مسئولان - احساس مسئولیت پذیری : توصیف آماری بیانگر آن است میزان احساس مسئولیت پذیری شــهروندان شهر تهران از نظر خود آنها برابر با ٣/٨٨ و از نظر مسئولان شهرداری برابر با ٢/٧٢ است .
Schwarzmantel, John,(2003), Citizenship and Identity: Towards a new republic, Routledge Taylor.