چکیده:
تحلیل مکالمه، یکی از حوزههای مطالعات گفتمانی است. پژوهشگران این حوزه، روشهایی برای تحلیل مکالمه پیشنهاد کردهاند که برای همة انواع متون جامعیت ندارد. در این پژوهش ضمن معرّفی این دیدگاهها نشان خواهیم داد که تحلیل مکالمهای چگونه انجام میشود و به چه سؤالاتی پاسخ میدهد. مسئلة اصلی این پژوهش، یافتن روشی است که به کمک آن بتوان مکالمههای متون ادبی و روایی را تحلیل کرد. با توجّه به رویکردهای برگرفته از زبانشناسی، در تحلیل مکالمة این نوع متون میتوان به سه سطح قائل شد: 1. سطح خرد، یعنی ساختار زبان ازنظر کاربرد واژگان، ساختهای دستوری، ساخت جمله و فراگفتمانها؛ 2. سطح میانی شامل توالی و جفتهای همجوار، نوبتگیری، کنش گفتار و تلویح مکالمهای؛ 3. سطح کلان، یعنی بررسی مکالمه در ارتباط با کنش اجتماعی، یعنی قاب و ژانر و آنچه در سطح تبیین گفتمانی میتواند مورد بررسی قرار گیرد. رویکرد این مقاله، نظری است و برای تبیین موضوع فقط یک نمونه مکالمه از کتاب تاریخ بیهقی استفاده شده است. با فرض واقعی بودن مکالمههای ثبتشده در این اثر، یکی دیگر از وجوه امتیاز تاریخ بیهقی آشکار میشود که بهمثابة متنی گفتمانی، در مکالمات اشخاص آن، ساختار قدرت در سطوح مختلف اجتماعی دیده میشود و تحلیلگر به کمک دانش زمینهای و آگاهی از اندیشهها و انتظارات اجتماعی مورد قبول اعضای جامعة دربار غزنوی، چگونگی ارتباط بین کنشهای گفتمانی و کنش اجتماعی را نشان میدهد.
Conversational analysis is a field in discourse and researchers in this field have proposed methods for conversation analysis that are not comprehensive for all types of texts. In this article, while introducing these research, we will show how conversation analysis is performed and what questions should be answered. The main problem of this research is to propose a method for analyzing the conversations in literary and narrative texts. Using the existing approaches in linguistics, the method presented is more comprehensive. It seems that in conversation analysis, three levels can be considered: micro level means the structure of language in terms of words, grammatical constructions, sentence construction and metadiscourses; Intermediate level includes sequences and adjacency pairs, turn taking, speech act and implicature, and in macro level, i.e. conversation in relation to social action, frame and genre, and what can be examined at the level of explanation according to Fairclugh view. The approach of this article is theoretical and only one conversation from Beyhaqi’s work has been analyzed. Assuming that this conversation exactly was happened, another valuable aspect of Beyhaqi's history becomes apparent; these conversations reflects the power structure in the different social levels. The analyst, with the help of background knowledge and awareness of the ideas and social expectations accepted by the members of Ghaznavid court society, shows how the relationship between discourse actions and social action.
خلاصه ماشینی:
با فرض واقعي بودن مکالمه هاي ثبت شده در اين اثر، يکي ديگر از وجوه امتياز تاريخ بيهقي آشکار ميشود که به مثابۀ متني گفتماني، در مکالمات اشخاص آن ، ساختار قدرت در سطوح مختلف اجتماعي ديده ميشود و تحليلگر به کمک دانش زمينه اي و آگاهي از انديشه ها و انتظارات اجتماعي مورد قبول اعضاي جامعۀ دربار غزنوي، چگونگي ارتباط بين کنش هاي گفتماني و کنش اجتماعي را نشان ميدهد.
مکالمات تاريخ بيهقي ارزش مطالعۀ گفتماني بسياري دارند؛ زيرا با تحليل مکالمه ها ميتوان نشان داد چه فردي گفت وگو را هدايت ميکند، چه کسي منتظر پاسخ نميماند، موضوع گفت وگو را چه کسي تعيين ميکند، چه کسي بيشتر سخن ميگويد، در چه موقعيتي بيشتر عبارت هاي دگرسان به کار ميرود، رابطۀ مشارکان مکالمه با مناسبات اجتماعي چگونه است و موارد ديگري که در اين پژوهش به آن ها پرداخته خواهد شد.
درضمن ، اين پژوهش نشان ميدهد در مکالمه هاي متون تاريخي، به طور خاص و تمام مکالمه هاي ثبت شده در ديگر متون ، شامل حکايت ها و روايت هاي منظوم و منثور ادب فارسي، به طور عام ، توجه به مؤلفه هاي تحليل گفتماني مکالمه براي کشف معاني ضمني، روابط و تعاملات اجتماعي و نيز ايدئولوژيهاي پنهان سودمند است .
براي تحليل سطح خرد اين مکالمه ، نکات بسياري قابل طرح است که به اختصار تنها به برخي از آن ها اشاره ميشود: - فرايندهاي دستوري بسياري در اين مکالمه وجود دارد که ارزش تجربي دارند؛ يعني بيان کنندٔە دانش و تجربۀ توليدکنندگان پاره گفتارند يا ارزش رابطه اي دارند؛ يعني روابط اجتماعي مشارکان کلام را نشان ميدهند.