چکیده:
هدف مقاله پیشرو بررسی سه فیلم از آثار اصغر فرهادی ـ «چهارشنبه سوری»، «درباره الی» و «جدایی نادر از سیمین» ـ است که به موضوع دروغ پرداختهاند. نویسندگان با استفاده از تحلیل روایت و بهرهگیری از روش نشانهشناسی و رمزگان فیسک (رمزگان فنی، اجتماعی و ایدئولوژیک) کوشیدهاند تا زمینهها و کارکردهای دروغ را در این سه روایت سینمایی واکاوی کنند. مطالعه حاضر با تقسیمبندی دروغ به سه نوع دروغ بهمثابه مفّر، دروغ بهعنوان دام و سلاح و دروغ بهعنوان گریس (تسهیلگر امور روزمره)، نشاندهنده آن است که دروغ در آثار فرهادی نشئتگرفته از اضطرار بوده و بهمثابه مفر عمل میکند. در این میان، نشانهشناسی سه فیلم مذکور نشان میدهد که جامعه ایرانی به نمایش درآمده در این آثار و مقتضیات آن برای شخصیتهای سه روایت، در برخورد با مسائل مختلف، راه گریزی جز توسل به دروغ باقی نمیگذارد.
خلاصه ماشینی:
از چنین منظری این نکته اهمیت مییابد که روشن سازیم ، فیلم های ساخته شده در سینمای جامعه ایران چگونه ارزش ها و ضدارزش ها را در مفهوم عام و پدیده دروغ را در مفهوم خـاص کلمـه ، بازنمایی میکنند؟ یا به عبارتی ساده تـر، روایـت سـینمای ایـران از دروغ چیسـت و اصـولاً چـه شاخص هایی را برای دروغ قلمداد کردن یک گزاره تعریف و تبیین میکند و چه نگـاهی بـه آن دارد؟ از این رهگذر است که درک سینمای اجتماعی کشور و جست وجو در آثار سینماگرانی که پدیده دروغ را دستمایه خلق آثار خود کرده اند، ضرورت مییابد.
از این رو با اتخاذ رویکرد نشانه شناسانه و مبنا قرار دادن نظریه فیسک در تحلیل روایـت بـه ایـن سـه گانـه ، در جست وجوی رمزگان موجود در روایت های مورد مطالعه برآمده ایم تا از خلال آنهـا دریـابیم ، این آثار دروغ را چگونه بازنمایی می کنند؟ دروغگویان روایت در روند داستان ، با چه مسائلی درگیر میشوند و چه فرجامی مییابند؟ و سرانجام جامعه بـه جهـت اخلاقـی در مواجهـه بـا دروغ و دروغگویی، چگونه بازنمایی میشود؟ البته مدعی نیستیم که خوانش ما از فیلم های این مطالعه و رمزگشایی آنهـا دقیقـاً منطبـق بـر رمزگذاریشان باشد؛ چرا که بر خلاف نظریه هرمنوتیک سنتی، بر این باور نیستیم کـه مـتن تنهـا دارای یک تفسیر معتبر و آن هم تفسیر متعلق به خالق اثر است بلکه با اعتقاد به صـاحب نظـران نظریه هرمنوتیک نو به ویژه گادامر، به گشوده بودن متن روی تفاسیر جدید، معتقدیم ؛ چرا کـه از این منظر، معنای فیلم در لحظه تولید آن خاتمه نمییابد بلکه معنا به جهت تاریخی باقی میماند.