چکیده:
سفرنامههای ایرانیان هند ازجملۀ نخستین و مهمترین منابع در بررسی چگونگی مواجهۀ ایرانیان با تمدن جدید است. از نکات قابلتأمل این سفرنامهها، بازتاب جلوههایی از تمدن جدید اروپایی قبل از شکست ایران در جنگ با روسهاست. براساس شواهد و قرائن موجود، سه سفرنامۀ «شگرفنامۀ ولایت»، «تحفةالعالم» و «مسیر طالبی»، نخستین راویان نظام مشروطیت به زبان فارسی هستند که نوشتۀ پیشِرو به معرفی آنها پرداخته و با نگاهی به منشور کبیر بهعنوان سرآغاز مشروطۀ انگلستان و بلکه جهان، درصدد پاسخ به این سؤال است که نویسندگان این سفرنامهها چه دریافتی از مشروطیت انگلیس داشته و چه ارتباطی بین دریافت مزبور و وضعیت مردم و کشور ایران برقرار میکردند؟ یافتههای تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی نشان میدهد که مؤلفان شگرفنامه و تحفةالعالم، ضمن توصیف نظام مشروطۀ انگلیس، ارتباط مستقیمی بین نظام مشروطه با ترقی و تأمین حقوق و رفاه مردم قائلند. همچنین با آنکه مؤلف تحفةالعالم، مشروطیت را بدیل مناسبی برای نظام استبدادی ایران دانسته و استقرار این نظام را در ایران آرزو و توصیه میکند، اما مؤلف مسیر طالبی، بهرغم مشاهدۀ مستقیم انگلیس و نهادهای آن، تنها به روایتگری مشروطیت پرداخته است و اشارهای به پیوند مشروطیت و ترقی ندارد.
خلاصه ماشینی:
براسـاس شـواهد و قـرائن موجـود، سـه سـفرنامۀ «شگرفنامۀ ولايت »، «تحفۀالعالم » و «مسير طالبي »، نخستين راويان نظام مشروطيت به زبـان فارسـي هستند که نوشتۀ پيش رو به معرفي آن ها پرداخته و با نگـاهي بـه منشـور کبيـر بـه عنـوان سـرآغاز مشروطۀ انگلستان و بلکه جهان ، درصدد پاسخ به اين سؤال است که نويسـندگان ايـن سـفرنامه ها چه دريافتي از مشروطيت انگليس داشته و چه ارتباطي بـين دريافـت مزبـور و وضـعيت مـردم و کشور ايران برقرار مي کردند؟ يافته هاي تحقيق با روش توصيفي - تحليلي نشان مي دهد که مؤلفـان شگرفنامه و تحفۀالعالم ، ضمن توصيف نظام مشروطۀ انگليس ، ارتباط مستقيمي بين نظام مشـروطه با ترقي و تأمين حقوق و رفاه مردم قائلند.
١-١- بيان مسئله و سؤال تحقيق نوشتار پيش رو در تلاش براي پاسخ دهي به اين سؤال است که نويسندگان سه سفرنامۀ مزبـور کـه سال ها در هند تحت سلطۀ انگليس حضور داشـتند و نوشـتۀ دو تـن از آن هـا حاصـل مشـاهدات مستقيم از انگليس است ، چه دريافتي از مشروطيت انگليس داشته و چـه ارتبـاطي بـين حاکميـت نظام مشروطه با ترقي کشور و رفاه و آسايش مردم برقرار کرده اند؟ ١-٢- اهداف و ضرورت تحقيق هدف مقالۀ حاضر بررسي سه سفرنامۀ «شگرفنامۀ ولايت » از منشي اعتصـام الدين ، «تحفـۀالعالم » از عبداللطيف شوشتري و «مسير طالبي » از ميرزا ابوطالب خان و نشان دادن اين مسئله است که قبل از جنگ هاي ايران و روس و تا پيش از وقوف ايرانيان به مسئلۀ عقب ماندگي خويش ، مي توان نـوعي توجه به مقولۀ ترقي و انعکاس انديشـۀ مشـروطيت و ضـرورت اسـتقرار آن در ممالـک اسـلامي به ويژه ايران را در آثار فارسي نويسان هند ملاحظه کرد.