چکیده:
در پژوهش حاضر، برای تعریف و دستهبندی دقیق انواع صفات فاعلی مشتق، مرکب و مشتقمرکب، آنها را در چارچوب نظری سرنمون ردهشناختی که رویکردی همگانی به مقولات زبانی است، مورد بررسی قرار دادیم. در نظریۀ مذکور، صفات سرنمون و بینشان صفاتی هستند که به طبقۀ معناییِ «ویژگی» تعلق دارند و کنش گزارهای توصیف را انجام میدهند و این دسته صفات طبق نشانهگذاری ساختاری باید ازلحاظ صورت ساده باشند و بدون افزودن وند یا حضور در ساخت پیچیده بیایند و صفاتی که با یک وند اضافه یا ساخت پیچیده بهکار روند، نشاندار میشوند. انواع صفات فاعلی یکدست نیستند و رفتارهای مختلفی از جهت داشتن کارکرد صفتی، اسمی یا هردو از خود نشان میدهند. پس از بررسیِ انواع صفات فاعلی در این پژوهش، براساسِ دو معیار نشانداریِ ردهشناختی یعنی معیار نشانهگذاری ساختاری و بالقوگی رفتاری، غیرسرنمونبودن صفات فاعلی را نشان دادیم و وضعیت و جایگاه آنها را روی نقشة معنایی مشخص کردیم. بهعلاوه، درون نقشة معنایی، نمودارهای بالقوگیِ رفتاریِ انواع صفات فاعلی مشتق، مرکب و مشتقمرکب بهطور جداگانه ترسیم و انواع دستههای صفات فاعلی درون این نمودارها جایگذاری شدند.
In this research, we have had an exact categorization for different kinds of derivational , compound and derivational-compound present participles in the frame of typological prototypes which is a universal approach towards the parts of speech. In this theory, prototypical and with no morphemes adjectives belong to the semantic class of ‘property’ and to ‘modification’ in terms of propositional act constructions. These prototypical adjectives should be simple and without any morphemes on the basis of structural coding of typological prototypes theory. And the adjectives which are not simple and have morphemes, are considered as marked and non- prototypical adjectives. present participles do not act similarly and are not uniform on the basis of behavioral potential. So, they are not in the same level. They are different in terms of their adjectival, nominal functions. By studying present participles in this research, it is shown that they follow the both criterion of typological prototype, and on the basis of these criterion they are non-prototypical adjectives in Persian. In other words, they are unmarked category in terms of both structural coding and behavioral potential. Finally, their position is specified on the semantic map and their behavioral potentials are shown through diagrams
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش ،نمونه های صفات فاعلی مشتق ، مرکب و مشتق مرکب که در تعاریف و تقسیم بندی های دستورنویسان و زبان شناسان فارسی زبانی که در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفتند، جمع آوری شده و با توجه به دو معیار نشان داری ٣ رده شناختی یعنی نشانه گذاری ساختاری ٤و بالقوگی رفتاری ٥مورد بررسی قرار گرفتند.
درصورتی که با رویکرد سرنمون رده شناختی که در این مقاله اتخاذ شده است ، انواع صفات فاعلی که از یک دستی برخوردار نیستند با توجه به معیارهای ساختاری و بالقوگی رفتاری به سرنمون صفت یا اسم نزدیک تر یا دورتر هستند و درواقع دیدگاه مورد نظر دیدگاهی مرزبندی شده و قطعی به مقولات نیست و به طبقه بندی طیفی و سرنمونی می پردازد.
معیارهای رفتاری صفات سرنمون و بی نشان در زبان فارسی از این قرارند:می توانند به شکل تفضیلی و عالی درآیند، یعنی مدرج باشند (بزرگ /بزرگتر/بزرگترین )، با قیود تاکیدی مانند «بسیار»توصیف شوند (بسیار بزرگ )و در دو نوع ساخت متفاوت توصیفی (اتاق بزرگ )و گزاره ای (اتاق بزرگ است )کاربرد دارند.
٤الف )در این دسته از صفات فاعلی ، برخی کلمات با پذیرفتن ویژگی های صرفی مقولۀ اسم ، به عنوان اسم در زبان فارسی کاربرد دارند ولی از میان معیارهای رفتاری صفت ، فقط به صورت صفت توصیفی و صفت گزاره ای می توانند استفاده شوند، مانند «پرستار (حرفه )، خریدار، نمودار (ابزار)».