چکیده:
مؤلفه دین و مذهب، همواره نقش عمدهای در زیر ساخت فکری جامعه ایرانی داشته است و تأثیر مستقیم آن در بیشتر تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه چشمگیر است. ازاینرو در طول تاریخ، حکومتها توجه خاصی به مذهب و مراسم آیینی داشتهاند. در دوره قاجار در کنار تداوم شکل برگزاری مراسم مذهبی و آیینی، یک نوع تحول هم در آنها صورت گرفت. ایالت خراسان و به ویژه شهر مشهد به سبب موقعیت خاص خود، یکی از مراکز اصلی این تحول بود. مقاله پیش رو با روش وصفی - تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که مراسم آیینی وسوگواری در مشهد به عنوان مهمترین شهر مذهبی ایران به چه میزان تحت تأثیر عوامل مختلف، به ویژه رویکرد سیاسی حاکمان قاجار و عوامل اجرایی آن دچار تحول شد؟
The element of religion has been of main role in regard with the intellectual infrastructure of Iranian community and its direct effect is outstanding in most of the economic, cultural, and social changes. In this regard, the governments have paid a particular attention to the religion and ritual ceremonies during the history. In time of Qajar, along with the continuation in the way of holding the ritual ceremonies, a kind of alteration developed in them as well. Khorasan state and particularly Mashhad was one of the main centers of this alteration due to its significant situation.Following the descriptive-analytical approach, the present article is to answer the question on the extent the ritual and lamentation ceremonies in Mashhad regarded as the most important religious city of Iran, changed under the influence of the political approach of Qajar rulers as well as the administrative elements
خلاصه ماشینی:
بررسی علل تحول مراسم آیینی و سوگواری شهر مشهد در دوره قاجارتاریخ دریافت : y تاریخ تأیید: ʻ 1 علی روحانی قوچانی 2 شهرزاد ساسان پور 3 حسین آبادیان 4 منیره کاظمی راشد مؤلفه دین و مذهب ، همواره نقش عمده ای در زیـر سـاخت فکـری جامعـه ایرانی داشته است و تأثیر مستقیم آن در بیشـتر تحـولات اقتصـادی، فرهنگـی و اجتماعی جامعه چشمگیر است .
) در ایران رخ داد، زمینه برای رشد و تکوین مناسک و شعائر مذهبی تشیع در بیشتر شهرهای ایـران 3 فراهم گردید به طورکلی، با توجه به ظرفیت عظیم مراسم آیینـی و سـوگواری، چنـد نـوع مواجهـه مشخص سیاسی در میان حکومت هـای ایرانـی بـا ایـن مراسـم وجـود داشـت .
در واقع ، وجود بارگاه امام رضا در مشهد: این ظرفیت را به خراسان داده بود که همواره نگاه اجتماعی و سیاسی مردم و حکومت هـا، معطـوف بـه تحـولات فرهنگـی خراسـان و به خصوص مشهد باشد.
هم چنین ، حسین معتمدی در کتابی با عنوان عزاداری سنتی شیعیان در ایران و جهان ، جمشید ملک پور در اثری با عنوان سیر تحول مضامین در شبیه خوانی، (تعزیـه ) و سـمیه عباسی در مقاله ای با عنوان بررسی سیر تطور مراسم سوگواری شـیعه در عصـر قاجـار بـا تکیه بر سفرنامه های غربی به بررسی برخی از نمادهای مراسم آیینی و سوگواری در دوره قاجار پرداخته اند.
٣. خراسانی، منتخب التواریخ ، ص ٥٠؛ حسن آبادی، منصب قـائم المقـام التولیـه در دوره قاجـار، ج ٤،ص ١١٧؛ علیزاده بیرجندی، «مقام منصب تولیت و عوامل مؤثر بـر عملکـرد متولیـان آسـتان قدس رضوی در عصرقاجار»، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام ، سال ٣، ش ٦، ص ١٤٨.