چکیده:
عروض و قافیه یکی از مباحث فنی در حوزة ادبیات، بهویژه ادبیات فارسی است. کتابهای گوناگونی در قرون مختلف در این باب به رشتة تحریر درآمده که برخی زبانزد و برخی کمتر شناختهشده است. با وجود چاپ بسیاری از این دستنوشتههای ارزشمند، هنوز آثار معرفینشده و ناشناخته فراوان است. یکی از این آثار، نسخة «حلیةالشاعر» با تألیف ابراهیم بن مالک دیلمی متخلص به صغیری است که در قرن دهم دربارة عروض و قافیه به نثر فنّی و در برخی بخشها، ساده و روان به زبان فارسی نوشته شده است. مؤلف با آوردن ابیات فارسی و عربی در توضیح هر بحر و انواع قافیه، خوانندگان را با عروض سنّتی و انواع قافیه آشنا میکند. البته خود نویسنده ذوق و قریحهای در سرودن شعر داشته و ابیاتی از سرودههای خود را برای شاهد مثال در توضیح بحرها و انواع قافیه بیان کرده است. تنها نسخة موجود، در کتابخانة مجلس شورای اسلامی به شمارة 1/ 18434 نگهداری میشود و تا امروز دستنخورده باقی مانده است. صغیری نسخة دیگری به نام «تعشق بلبل» به نثر و شعر دارد که نگارندگان مقاله برآناند این نسخه را نیز تصحیح و چاپ کنند. وی همچنین نسخهای با نام «الغرفةالناجیه» از قطیفی بحرانی کتابت کرده است. روش این پژوهش بهصورت اسنادی ـ تحلیلی است و در این مقاله سعی بر آن است، نخست هویّت مؤلف و سپس معرفی نسخه بررسی شود.
خلاصه ماشینی:
/ ابراهیم بن مالک دیلمی متخلص به صغیری این نسخه را با نام « الشاعر» در قرن دهم تـألیف کرده که خودِ نویسنده کاتب نسخه نیز بوده است ؛ همچنین از متن نسـخه معلـوم مـیشـود کـه نویسنده ذوق و قریحه ای در سرودن اشعار داشته و ابیاتی از سروده های خود را برای شاهد مثال در توضیح بحور و قافیه ها آورده است .
مثال در بحر جامع ؛ «مؤلف راست : نشســته بــودم شــبی کــه ناگــه نگــار شــوخم درآمــد از در به رخ چو ماه و به قد چو سرو به خـط چـو ریحـان و بـه لـب چـو شـکر» (نسخه : ٢٥/ الف ) در بخش قافیه ، در مثال حرف روی: «چنانکه در این مطلع بنده : ما را چو رسـاندی بـه سـر کـوی ملامـت ای همدم نـاموس طلـب رو بـه سـلامت » (همان ) در فنخا، کتاب دیگری از صغیری با نام «تعشق بلبل » آمده که به صورت شعر و نثر نوشته شده است و نگارندگان نسخۀ آن را از کتابخانۀ ملک تهیه کردند و تصمیم دارند این نسـخه را تصحیح و چاپ کنند.