چکیده:
دعا در مکتب اهلبیت(ع) ضمن داشتن کارکردهای معنوی در خودسازیهای فردی، بستر مناسبی برای پرورش نیروهای باب اهداف اجتماعیِ ائمه (ع) بوده است. الگوهای نظریِ مؤثر در نظامِ رفتاری، از متون ادعیه قابل استخراج است. از این میان، عبارات «أَسْرَحَ إِلَیْکَ فِی مَیَادِینِ السَّابِقِینَ» و «أَقْرَبِهِمْ مَنْزِلَةً مِنْکَ» در دعای کمیل به مقامی برتر از تقرب یعنی «سبقت در قُرب» دلالت میدهد. بر این اساس دعای کمیل، بستر متنیِ مناسبی برای کشف الگوی مرتبط با تسابق در تقرب است. تبیین و ترسیمِ الگوی مفهومی فوق، مسئلۀ اصلی تحقیق حاضر است که تلاش دارد با روش اکتشافی تحلیل محتوای مضمونی به آن پاسخ دهد. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که دعای کمیل متنی یکپارچه و دارای انسجام محتوایی است. این دعا ضمنِ رفعِ یک نُقصان و مانعِ جدی در وادیِ تقرب إلی الله، مسیرِ سریعتری را برای سیرِ انسان در قُرب الهی پیشنهاد میکند. «مغفرت»، «عزت»، «خدمت»، «سِبقت» و «قُربت»، پنج مضمونِ محوریِ دعای کمیل هستند. این مضامین، نظامِ مفهومیِ کاملاً معناداری را شکل میدهند. «خدمت» بهعنوان مفهومِ کانونیِ دعا، یک مقامِ أرضی و جوارحی است. در این مقام خادم درصدد یاریرسانی به تحقق کاری است که مخدوم ارادۀ انجام آن را در زمین دارد. محرومیتِ مؤمن از مقامِ خدمت، معلولِ «نُقصان روحیِ ناشی از گناه» است و دستیابی به آن وابسته به «مغفرتِ دائم» میباشد. ورود مؤمن به وادیِ خدمت، بهمنزله ورود به عرصۀ «سبقت در تقرب» است.
Supplication (du'a) in the school of Ahl al-Bayt (AS), in addition to spiritual functions in individual self-making, has been a suitable platform for cultivating the forces for the social goals of the Imams (AS). Effective theoretical models in the behavioral system can be extracted from supplication texts. The phrases “asraha 'ilayka fi mayadin al-sabiqin-a”[1] and “’aqrabihim manzelat-an mink-a”[2] in the Kumayl Supplication indicate to a higher position than the closeness to God (taqarrub), i.e. “precedence in the closeness to God.” Accordingly, Kumayl Supplication is a suitable textual context for discovering the pattern related to the precedence in the closeness to God. Explaining and drawing the above conceptual model is the main question of this study. It tries to answer the question through the exploratory method of the thematic content analysis. Findings prove that Kumayl Supplication is a unified text and has a coherent content. Eliminating a serious defect and obstacle in the space of the closeness to God, it suggests a faster path for man’s journey to Him. “Forgiveness”, “honor”, “service”, “precedence” and “closeness” are the five central themes of Kumayl Supplication. These themes form a very meaningful conceptual system. “Service” as the central concept of the supplication is a physical state. In this position, the servant seeks to accomplish what God (the Commander) is willing to do on Earth. The believer’s deprivation of the service state is the result of “the spiritual deficiency caused by sin” and its attainment depends on “permanent forgiveness”. If the believer enters the level of service, he/she enters the realm of “precedence in the closeness to God.”
خلاصه ماشینی:
تبيين الگوي «سبقت در تقرب » بر پايۀ تحليل محتواي کيفي دعاي کميل رامين طياري نژاد١، علي حاجي خاني ٢، زهرا منصوري 3 (تاريخ دريافت مقاله : ١٤٠٠/١/٨- تاريخ پذيرش مقاله : ١٤٠٠/٦/٢٧) چکيده دعا در مکتب اهل بيت (ع ) ضمن داشتن کارکردهاي معنوي در خودسـازي هـاي فـردي ، بسـتر مناسبي براي پرورش نيروهاي باب اهداف اجتماعي ائمه (ع ) بوده است .
پژوهش حاضر با استفاده از روش تحليل محتواي کيفي درصدد اسـت با واکاوي مفاهيم و فرازهاي متعدد دعا در يـک خـط پيوسـته و منسـجم ، بـه الگـوپردازي مفهومي دعاي کميل بپردازد و خلأ اين نوع از کار علمي دربارٔە دعاي کميل را رفع نمايد.
علامه مجلسي در زادالمعاد که از منابع نقل روايت مربوط به دعاي کميل ميباشد، اين دعا را «أفضل الأدعيه » ناميده است که اميرالمؤمنين (ع ) در شب نيمۀ شعبان آنرا بـه کميل بن زياد املا فرمودند [٣١، ج١، ص٦٠].
هرچند اين پژوهش در «نظاممند» نمودن داده ها و «تحليل کمي » آنها به روش تحليل محتواي مضموني پايبند است ، در مواردي به روش «تحليـل گفتمـان » بـه عنـوان يکي از روشهاي تحليل محتواي کيفـي کـه نقـش مکمـل روش تحليـل محتـوا را ايفـا ميکند، نزديک ميشود.
در ايـن مرحلـه بـراي دستيابي به خط کلي دعاي کميل ، فراواني مقوله ها و ساير مضامين بـه دسـت مـي آيـد و تحليل هاي کيفي بر اساس داده هاي آماري شکل ميگيرد.