چکیده:
شهرهای ایرانی در دوران معاصر در پی دگرگونی ارزشها و اعوجاج آداب فکری و زیستی و تغییر رابطه انسان با جهان و طبیعت، انسجام دیرینه کالبدی، اجتماعی و فرهنگی خود را در معرض خطر میبینند. در چنین شرایطی خاطرات جمعی رو به فراموشی نهاده و روح و مفهوم شهر بکلی دگرگون میگردد. هدف از نوشتار حاضر، مطالعه دگرگونی، پیوستگی و پایایی مفهوم شهر و خاطره جمعی در مرکز تاریخی تهران است. روش پژوهش کیفی و راهبرد آن پدیدارشناسانه است. در این نوشتار، ضمن مروری بر نوشتگان مرتبط با خاطره جمعی، دگرگونی، پیوستگی و پایایی، یک چارچوب نظری برای انجام مطالعه پدیدارشناسانه تدوین گردیده و بر پایه آن مصاحبه عمیق نیمهساختاریافته با معماران، هنرمندان و مورخان زاده و زیسته مرکز تاریخی تهران انجام شده است. نتایج این پژوهش، دربرگیرنده گونه-بندی خاطرات جمعی، دستهبندی نشانهها و علل تغییر محدوده تاریخی تهران است. در این پژوهش به عواملی همچون تداوم حس و حال برخی محلات تاریخی، تداوم حضور پایگاههای مذهبی و تداوم بخشهایی از سنت معماری به عنوان راز پیوستگی مفهوم شهر در طول زمان اشاره گردیده و عناصری همچون سایه مستدام البرز، خیابان ولیعصر، ابنیه تاریخی، پارک شهر، بازار و بازارچههای تاریخی به عنوان ضامن پایایی شهر معرفی میگردند. همچنین میتوان آستانه بهینه دگرگونی، پیوستگی و پایایی در مرکز تاریخی شهر را در حدود غلبه مرمت بر تخریب و نوسازی، فرهنگ پیرایش به جای آرایش، حفظ شخصیت مرکز تاریخی، سبک زندگی و سکونت اصیل در جریان تغییرات و عدم غلبه سوداگری بر نیازهای واقعی تعریف کرد.
خلاصه ماشینی:
ارزيابي تطبيقي چالش هاي موجود (تداوم خاطره در شهر معاصر، به هم خوردن تعادل دگرگوني، پيوستگي و پايايي در شهرها، پيوند خاطره با تجارب زيسته ، فاصله خاطره و بهخاطرآورندگان، خاطرهزدايي به بهانه دستيابي به خدمات مدرن انتفاع اقتصادي ، تغيير سبک زندگي و اثر آن بر خاطره جمعي ، معارضه جويي انسان معاصر و خدشه در نظام معنايي شهر) و ايجاد ارتباط مفهومي ميان مفاهيم کليدي آن ها نشانگر اهميت مفهوم «دگرگوني » است .
به منظور ارائه درکي مشخص از تجربه زيسته ٢ مخاطبان پژوهش (مرکز تاريخي تهران) و فهم ماهيت خاطرات جمعي شهروندان، مفهوم دگرگوني در شهر، ابعاد و مؤلفه هاي اين تغيير، از رويکرد پديدارشناسانه استفاده ميشود (٥٩ :٢٠٠٧ ,Cresswell).
از اين ميان، ٥ مضمون اصلي در زمينه خاطرات جمعي (تقسيم بندي خاطرات به خاطرات خانه و محله ، خاطرات فرهنگي-اجتماعي، خاطرات مذهبي، خاطرات طبيعي و خاطرات شهري)، ٦ مضمون در زمينه دگرگوني (نشانه هاي تغيير شامل تغييرات اجتماعي، تغييرات اعتقادات و فرهنگ مذهبي، تغيير هويت شهر و معماري، تغيير ارتباط انسان-طبيعت ، نقطه عطف تغيير و علل تغيير)، ٢ مضمون در زمينه پيوستگي (ويژگي هاي تداومبخش تهران و تمايز با ديگر شهرها)، ٥ مضمون در زمينه پايايي (سايه مستدام البرز، خيابان وليعصر، ابنيه تاريخي، بازار و بازارچه ها و پارک شهر) و ٩ مضمون در زمينه آستانه بهينه دگرگوني، پيوستگي و پايايي (غلبه فرهنگ بهسازي بر تخريب ، حفظ حال و هوا، حفظ سبک زندگي، عدم غلبه سوداگري بر نياز واقعي، حفظ ابنيه و بافت اجتماعي، حفظ ضرب- المثلها و قصه ها، کشف سرنخ هاي اجتماعي-فرهنگي و کالبدي، ثبت خاطره و برگزاري رويدادهاي فرهنگي) از درون مصاحبه ها قابل تشخيص بودند.