چکیده:
میرزا عبدالرسول زنوزی خویی، متخلص به فنا، از نامآوران عصر دنبلیهاست. آمیختگی نام دنبلیها با تاریخ خوی که در دورۀ احمدخان دنبلی و پسرش حسینقلی خان برجسته است، حکایت سالهای طلایی علم و ادب و معرفت در تاریخ ادبیات آذربایجان و بهتبع آن در ایران زبانزد شده است و باید گفت یکی از اعصار مهم ادب فارسی محسوب میشود. در این دوره، شهرت دادگری و دانشپروری خانهای دنبلی، شهر خوی را به مامنی برای گروههای کثیری از شاعران و دانشمندان از اطراف و اکناف ایران و کشورهای همسایه بدل میکند و به درگاه این امیران میکشاند؛ از جمله میتوان از آذر بیگدلی، صبای کاشانی، ملا عبدالنبی طسوجی، ملا فتحالله ایروانی، میرزا محمدرضا هندی، میرزا محمدعلی اصفهانی، حریف جندقی، ساغر تبریزی، آقای میریعقوب کوهکمری و... نام برد. در نتیجه رواج شعر و ادب، تشکیل محافل و مدارس، یک محیط فرهنگی پدید میآید و به تربیت رجال ختم میشود. از برخورداران این خوان فضل و از تاثیرگذاران خاندانهای علمی در ایجاد کانون دانش، خاندان میرزا حسن زنوزی خویی و از این خانواده، میرزا عبدالرسول متخلص به فنای خویی نامآور است. لذا این پرسش مطرح میشود که جایگاه علمی و شاعری وی چه نقشی در این دوره داشته است؟ و دیوان شعر او ماحصل چه برجستگیهایی است؟ میتوان گفت آثار فنا آیینۀ تمامنمای اوضاع اجتماعی، سیاسی و اخلاقی ایران در دورۀ قاجار است و علاوه بر آن، وی که در شاعری تواناتر از پدرش یعنی فانی است، در حکمت نیز دستی داشت و از پیروان ابنعربی و ملاصدرا و مریدان شیخ احمد احسایی بوده است. نگارنده در این نوشتار بر آن است ضمن معرفی نسخۀ خطی و شخصیت والای ادبی سراینده، به بررسی تحلیلی و متنشناسانۀ دیوان شاعر بپردازد.
خلاصه ماشینی:
1 جستاری در شرح احوال و بررسی دیوان فنای خویی 2 دکتر شهریار حسن زاده استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی چکیده میرزا عبدالرسول زنوزی خویی، متخلص به فنا، از نام آوران عصر دنبلیهاست .
آمیختگی نام دنبلیها با تاریخ خوی که در دورٔە احمدخان دنبلی و پسرش حسینقلی خان برجسته است ، حکایت سال های طلایی علم و ادب و معرفت در تاریخ ادبیات آذربایجـان و بـه تبـع آن در ایران زبانزد شده است و باید گفت یکی از اعصار مهم ادب فارسی محسـوب مـیشـود.
لذا این پرسش مطرح میشود که جایگاه علمی و شاعری وی چـه نقشی در این دوره داشته است ؟ و دیوان شعر او ماحصل چه برجستگیهایی است ؟ میتوان گفت آثار فنا آیینۀ تمام نمای اوضاع اجتماعی، سیاسی و اخلاقی ایران در دورٔە قاجار است و علاوه بر آن ، وی که در شاعری تواناتر از پدرش یعنی فانی اسـت ، در حکمـت نیـز دسـتی داشت و از پیروان ابن عربی و ملاصدرا و مریدان شیخ احمد احسایی بوده است .
پیشینۀ تحقیق دیوان مراثی میرزا عبدالرسول بارها چاپ شده و در نهایت با نسخۀ مقابـل نسـخ متعـدد توسط محققان ارجمند علی صدرایی خویی و علـی افراسـیابی نهاونـدی تصـحیح و چـاپ گردیده است ، اما در باب دیوان قصاید و غزلیات و شرح حال وی، پژوهش جامع و مفصلی صورت نگرفته است .
مؤلفان کتاب بزرگان و سخن سـرایان آذربایجـان غربـی از یک جلد دیوان خطی عبدالرسول فنا استنباط کرده اند که «فنا پدر میرزا حسن زنوزی خویی متخلص به فانی است » (رامیان ، تمدن و تکش ، ١٣٤٤: ١٩٩).