چکیده:
هدف پژوهش حاضر، روشن کردن روابط متقابل عقلانیّت و معنویّت اسلامی در تعامل با هوش بود.
تحقیق از نوع کیفی _ کتابخانه ای، با تکیه بر متون اسلامی بود. ابتدا عقل درمعنای عمومی آن
مورد بررسی قرار گرفت. پس از آن معنویّت در معنای فرادینی مورد مطالعه واقع شد. سپس به
بحث عقلانیّت و معنویّت در اسلام پرداخته شد. یافته ها نشان داد که عقل در معنای عمومی
مترادف با هوش است؛ و تمامی افراد بشری از عقل برخوردارند و آن را از والدین به ارث میبرند. امّا
در اسلام عقل مترادف با هوش نمیباشد؛ بلکه یکی از شرایط لازم عقل، هوش بوده و شرایط کافی
آن را قرآن تعیین کردهاست. همچنین معنویّت یک مفهوم کلی است که هر مکتبی به جنبهی
خاصّی از آن تاکید دارد، و نقطهی اشتراک همهی مکاتب معنوی تکیه آنها بر تفسیرذهنگرایانه از
جهان است. درنهایت معلوم شد که رابطه ی عقلانیّت ومعنویّت اسلامی، یک رابطه ی خطّی از نوع
عموم خصوص مطلق میباشد؛ و عقلانیّت اسلامی محصول معنویّت اسلامی است.
خلاصه ماشینی:
عقلانيّت و معنوّيت ، مفاهيمي هستند جهان شمول و تقريرات فراواني درباره ي آنها در دنيا صورت پذيرفته است ، زيرا معنوّيت و عقلانيّت جزء زيربناهاي تمامي اديان و مکاتب عالم هستند و ديدگاه هاي مختلف ناچارًا بايد تکليف خود را با اين دو مفهوم مشخّص کنند.
اين در حالي است که در موارد زيادي انسان ، به تبع رويکرد روانشاختي، سعي دارد تمام باورها را بر اساس عقل و عقلانيت بنا نهد و سعي در توجيه باورهاي خود از طريق رويکرد عقل محورانه ميکند.
معنوّيت واژه اي است که امکان مفهوم پردازي دقيق آن وجود ندارد، امّا ميتوان گفت که يک پارادايمي است که بر موضوعات ذهني و تجربه تأکيد ميکند و به گفته ي برخي ديگر با فاصله گرفتن از پارادايم هاي محدود مذهب و حرکت به سمت قلمرو انسانيّت ، به نهايت نياز انسان به ملکوت و فضايالهي اشاره دارد(معمارزاده و صانعي، ١٣٩٠).
چرا که بر اساس اين نظر تنها باورهاي ديني کساني از اعتبار برخوردار است که از راههاي عقلي و بر اساس مباني عقل گرايي معتزلي بدست آمده باشد.
در کلام شيعه نيز به دليل اين که اصل امامت و عصمت امام همچون نبوت از اصول دين به شمار ميرود و با مباني عقلي کاملا قابل توجيه است ، به همين جهت همه گزاره هاي ديني که از سوي امام معصوم بيان شده است – البته به شرط صحت سند- از اعتبار و حجيت برخوردار است و اعتقاد به آنها امري کاملا معقول است حتي اگر عقل راهي براي اثبات آن ها نداشته باشد.