چکیده:
اندیشه ثنویت و بهتبع آن الگوی اساطیری پیکار کیهانی یکی از اصلیترین درونمایههای دینی ایرانیان شمرده میشود که هم در محتوا و هم در ساختار اجرایی سنتهای نمایشی ایران قابلمشاهده است. در این طرح اسطورهای دو شخصیت با سرشتی متضاد یا هدفی متعارض با یکدیگر به جدال میپردازند و در نتیجه آن نوعی آفرینش همچون رهایی آب، رهایی از اسارت یا بهطور کلی حرکت از آشوب به نظم و همچنین باروری جهان اتفاق میافتد. ما در برخی سنتهای نمایشی ایرانی شاهد بازتاب پیکار کیهانی هستیم، پیکاری که بهشکلی نمادین واقعه ازلی اسطورهای را به نمایش درمیآورد و از طریق این الگوی قابل تقلید، اشخاص، اشیا و مکان نمایش از خود فراتر رفته و هر جزء آن به تجلی امر مقدس بدل میشود. در این مقاله تلاش شده است تا با بهرهگیری از ریشههای اساطیری و بررسی تجلی امر قدسی موجود در این گونههای نمایشی در چارچوب نظری تاریخنگاری نوین میرچا الیاده، به نمایشهای سنتی ازجمله «سخنوری»، «دئیشمه آشیقها»، «پهلوانکچل» و نمایشهای مرتبط با «میرنوروزی» نگاهی تحلیلی انداخته شود و مطالعه شود چگونه این الگو، و بهطور اخص مسئله پیکار، در نمایشهای سنتی بازنمایی شده و بهمثابه نوعی ضرورت اعتقادی و زیستی در فرهنگ عامه موردتوجه واقع شده است.
خلاصه ماشینی:
ما در برخي سنت هاي نمايشي ايراني شاهد بازتاب پيکار کيهاني هستيم ، پيکاري که به شکلي نمادين واقعۀ ازلي اسطوره اي را به نمايش درميآورد و از طريق اين الگوي قابل تقليد، اشخاص ، اشيا و مکان نمايش از خود فراتر رفته و هر جزء آن به تجلي امر مقدس بدل ميشود.
در اين پژوهش به دنبال پاسخ به اين سؤال هستيم که چگونه الگوي نبرد کيهاني به مثابۀ بن مايه اي مرکزي در برخي از سنت هاي نمايشي ايران ازقبيل سخنوري، دئيشمه آشيق ها، پهلوان پنبه ، پهلوان کچل ، ميرنوروزي و نمايش هاي مرتبط با کوسه بازنمايي شده است .
ضرورت و اهميت تحقيق هدف از اين پژوهش ، بررسي الگوي اسطوره اي نبرد کيهاني به شکل خاص موضوعي و به مثابۀ الگويي است که در نمايش هاي سنتي متنوعي متجلي شده و از ديرباز موردتوجه مردم ايران زمين بوده است .
به نظر ميرسد پيکار کيهاني در اساطير ايران به اشکال مختلف و گوناگوني جلوه کرده و به مثابۀ جان مايۀ دراماتيک بسياري از نمايش هاي ايراني قابل بررسي است که خود نشان از ضرورت بررسي و تحقيق بيشتر در اين باب دارد.
مسئلۀ قراردادي که ميان اهريمن و اهورا مزدا بسته ميشود خود مسئله اي قابل تأمل و دراماتيک است که بعدها به روايت هايي همچون فاوست انتقال مييابد، براي مطالعۀ بيشتر در اين باب نک : شاکد، شائول (١٣٩٧)، 265 تحول ثنويت : تنوع آراي ديني در عصر ساساني، ترجمۀ سيد احمد رضا قائم مقامي، تهران : نشر ماهي و هم چنين نگاه کنيد به مدخل ثميني در فهرست منابع .
Myth and ritual: world of mythology (translated into Farsi by Jallal Sattari).