چکیده:
هنر، محمل مناسبی برای فرهنگ است. زرتشتیان، همواره زندگی مسالمتآمیزی با هموطنان خویش داشتهاند. اما به واسطۀ آنکه در ساختار و قشر خاص خویش، قواعد و نحوۀ زیستی متفاوتی را تجربه میکردهاند؛ لذا خردهفرهنگ ویژهای را رقم زدهاند که در ضربالمَثَلهایشان رخنمایی میکند. چرایی بهوجود آمدن زرتشتیدوزی در راستای ضربالمثلهای دَری بهدینی پرسش اصلی این پژوهش میباشد. تأثیر و تأثرات ضربالمَثلهای دَری بهدینی به همراه قوانین حاکمۀ عصر قاجار، یکی از دلایل شکلگیری این نحوهی خاص سوزندوزی سنتی گردید که به هنر «زرتشتیدوزی» شهرت دارد. هدف اصلی مقاله، پیگیری همانندیها و تکرار نقشمایههای هنر زرتشتیدوزی با واژههای پراستعمال ضربالمثلهای دَری بهدینیست که بر نام حیوانات اهلی، آب (ماهی) و گیاهان دلالت دارد. از آنجا که ضربالمثلها، شامل بخش شفاهی فرهنگند و گویش دری بهدینی هرگز نوشتار نشده است، بهناچار بخشی از گردآوری اطلاعات بر پایه مصاحبههای میدانی و کتابخانهای نهاده شد. زرتشتیدوزی مسبب شکلگیری اولین نمونۀ هنر تکهدوزی ایرانی، به نام «تیر و سیخ» گردید. پارچههای «تیر و سیخ» مزین به زرتشتیدوزی میشد، اغلب در مراسم و مجالس سنتی یا آیینی کاربرد داشت. در واقع زرتشتیدوزی، هنر زنانهایست که توسط بانوان زرتشتی یزد به ثبت و ضبط فرهنگ خویش پرداخت؛ فرهنگ زرتشتیان نیز که به نوبۀ خود با نحوۀ زیست و معاش ایشان ارتباط تنگاتنگ داشت منجر به شکلگیری ضربالمثلهای دَری بهدینی شد. این ضربالمثلها نیز به ترسیم واژگانی زیست کشاورزی و شبانی زرتشتیان پرداختهاند. چنانکه کمیت تکرار اسامی مرتبط با شیوۀ زیستی ایشان مشابه با مقدار استعمال و اقبال در انتخاب نقشمایههای موجود در زرتشتیدوزیست.
Art is always the embodiment of the culture. Zoroastrians have always had a friendly life with other compatriots. Because of their particular livelihoods, they have shaped their subculture. The Zoroastrian subculture has resulted in the formation of the proverbs of the Dari language. The main question of this research is the reasons for inventing this art under the influence of Dari Behdini proverbs.Zartosti duzi is the old and traditional name of Zoroastrian needlework. Existence of proverbs in the Qajar period is one of the main reasons for the formation of this art. The main purpose of this article is to find similarities in the repetition of the names of domestic animals, water (fish) and plants (cypress tree and flower) between Zoroastrian proverbs and needlework. Because Dari's proverbs and dialects are part of oral culture and literature, information is gathered in the form of field interviews and library practices. Sewing was done on silk fabrics and when the fabrics are matched together, they are called them "Tir O Sikh".Tiro Sikh fabrics were made for women's clothing and these were adorned with Zartosti duzi, which were often worn in traditional or ritual ceremonies. The interrelationship of proverbs with the motifs of this art is evident even in the repetition of symbols of domestic animals. Repetition of the names of domestic animals that helped humans in the lives of farmers and ranchers can also be seen in this art (Zoroastrian needlework). Zoroastrian art of embroidery is very similar to the Dari- Behdini proverbs.
خلاصه ماشینی:
در واقع زرتشتيدوزي، هنر زنانه ايست که توسط بانوان زرتشتي يزد به ثبت و ضبط فرهنگ خويش پرداخت ؛ فرهنگ زرتشتيان نيز که به نوبۀ خود با نحوة زيست و معاش ايشان ارتباط تنگاتنگ داشت منجر به شکل گيري ضرب المثل هاي دري بهديني شد.
اين هنر زنانه به عنوان پيام تصويري از فرهنگ جامعۀ خويش که در قالب ضرب المثل هاي دري بهديني ظهور و بروز نموده اند، ايفاي نقش کرده و روايتگر نحوة زيست و معاش زندگي کشاورزي و شباني زرتشتيان آن سامان در برهۀ زماني خاص خود بوده است .
اهميت اين پژوهش نه تنها بر وجوه فرهنگ و هنر جامعۀ زرتشتيان ايران و به ويژه بانوان اشاره دارد، بلکه گويش خاص ايشان (دري بهديني) را در بافت فرهنگي ايشان مورد توجه قرار داده است .
علاوه بر آن ، تأثيرات تاريخي و فرهنگي اين دو شهر بر گويش بهديني را نميتوان ناديده گرفت ؛ چنانچه استاد پورداوود در مقدمۀ کتاب فرهنگ بهدينان نوشته است : «کرمان و يزد، داراي لهجۀ مخصوص به خود هستند و يا واژه هاي ويژة خود را دارند؛ از اين رو، در هر يک از دو لهجه رشته واژگاني وجود دارد که در ديگري نيست ، يا اينکه برخي از آن ها در هر دو سرزمين يکي است ، اما مردم کرمان به شيوة کرماني و مردم يزد به شيوة يزدي بر زبان ميرانند» (سروشيان ، ١٣٣٥: ٢).
از اين بابت نقوش مورد استفاده در هنر زرتشتيدوزي ملهم از زيست کشاورزي و دامداري ايشان بوده که در ادبيات شفاهي ايشان (ضرب - المثل هاي دري بهديني) نمونه هايي دارد.
اين زنجير چنان مستحکم است که زندگي و نظام زيستي زرتشتيان را ميتوان در هنر زرتشتيدوزي ديد و در ضرب المثل هاي دري بهديني جستجو کرد.