چکیده:
مرکز حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری)ایکسید( یک نهاد داوری پیشرو در زمینه رسیدگی به
اختلافات دولت و سرمایه گذارخارجی است. این نظام شامل قواعد حل و فصل اختلاف به دو شیوه
سازش و داوری است و در عین حال ساز و کار دیگری تحت عنوان تسهیلات اضافی حسب مورد در
آن ایجاد شده است. ایکسید همانند محکمه راسا به حل و فصل اختلافات نمی پردازد بلکه ترتیبات
تشکیل دیوان های داوری و کمیسیون های سازش را برای حل و فصل اختلافات فراهم می آورد.
اختلافات بین المللی به اعتبار طرفین می تواند در سه شکل نمایان شود: بین اشخاص خصوصی
خارجی، بین دولت ها با یکدیگر، بین دولت ها و اشخاص خصوصی خارجی. سازمان تجارت جهانی
برخورداری از یک نظام حل و فصل اختلافات کارآمد می باشد. در حالی که در دیوان بین المللی
دادگستری رسیدگی به اختلافات تک مرحله ای است و قضات دیوان که متشکل از پانزده قاضی
هستند به اختلافات رسیدگی کرده و رای صادر می کنند، در نهاد حل و فصل اختلافات سازمان
جهانی تجارت ساز و کار و مراحل پیش بینی شده برای رسیدگی به اختلافات نه تنها متفاوت از
دیوان بوده بلکه کاملا بدیع می باشد. پانل یا گروه های رسیدگی، ارگان استیناف
)تجدیدنظرخواهی(، رکن حل و فصل اختلاف )شورای عمومی سازمان متشکل از دولت های عضو(.
)ساعدی بناب، 1393 ( نظر باینکه هر کدام ازاین دو نظام حل و فصل اختلافات ایکسید در حوزه
سرمایه گذاری و نظام حل و فصل اختلافات wto در حوزه تجارت بین الملل واجد مجموعه ای از
ویژگی ها و نوآوری ها در حل و فصل اختلافات به شرح فوق می باشند و در بیش از نیم قرن اخیر
هرکدام از آنها تعداد زیادی از اختلافات را رسیدگی نموده و متعاقب آن رویه ای به جا گذاشته است
و نسبت به عملکرد هر کدام از آنها برداشت های مثبت و منفی وجود دارد ، مطالعه و کنکاش و
تدقیق در رویه های مذکور و تفاوت های آن و چرایی این تفاوت ها حائز اهمیت است.
خلاصه ماشینی:
از اين رو بررسي و کنکاش در خصوص اين مهم که وجود رکن استيناف در نظام حل و فصل اختلاف در ايکسيد به عنوان يک مرجع تجديدنظر امري ضروري است و طرفين اختلاف قادر خواهند بود براي تظلم خواهي به آن ارگان مراجعه نمايند واجد اهميت وافر بوده و از آنجا که وجود اين رکن در نظام حل و فصل اختلافات در سازمان جهاني تجارت نقشي اساسي داشته ، براي تاسيس چنين رکني در ايکسيد، تاملي دوچندان لازم است .
در بعد نظري لازم به ذکر است ، اگرچه اين دو نظام از حيث شمول ساز و کار اجرايي در بعد مسائل اقتصادي با يکديگر داراي اختلافات قابل اعتنايي مي باشند که يکي در حوزه حقوق تجارت و ديگري در حوزه حقوق سرمايه گذاراي فعاليت دارد ليکن يکي از مولفه ها يا ويژگي هاي مهم هر دو نهاد برخورداري از نظام حل و فصل اختلافات بوده و هدف تحقيق حاضر اين است که با توجه به اينکه در هر حوزه اقداماتي در اين خصوص انجام گرديده آيا مي توان در جهت تکميل فرآيند نظام حل و فصل اختلافات در هر يک از نهادهاي مذکور از اين دسته اقدامات استفاده نمود؟ به عبارتي ديگر، آيا مي توان پيشنهاد داد که رکن استيناف به نظام ايکسيد تسري يابد؟ و در بعد کاربردي، شايان ذکر است ، از آنجا که ايران هنوز عضو هيچ کدام از اين دو نهاد نيست .
در سازمان جهاني تجارت در صورت بروز اختلاف بين اعضاء ابتدا بايد از شيوه مشورت که روشي غير حقوقي در جهت حل اختلاف است استفاده شود و در صورت عدم موفقيت توسل به ارکان قضايي امکان پذير خواهد بود که اولين مرحله آن توسل به هيئت رسيدگي و سپس در صورت درخواست تجديد نظر توسل به رکن استيناف ممکن خواهد بود.