چکیده:
اگرچه حزین لاهیجی عمدتاً بهعنوان یک ادیب و شاعر شناخته میشود، بخشی از شهرت او، مربوط به جایگاه مورخانۀ اوست. او در میان کتابهای مختلف خود، دو اثر در زمینۀ تاریخ دارد که در آنها میتوان رویکرد وی را در این حوزه دید. دربارۀ «حزینِ شاعر» یا دیگر ابعاد زندگی او، پژوهشهای بسیاری صورت گرفته، اما «حزینِ مورخ» مدنظر محققان قرار نگرفته است. در این مقاله، کوشیده شد تاریخنگری و تاریخنگاری حزین لاهیجی بررسی شود تا به این پرسش پاسخ داده شود که حزین چگونه به تاریخ نظر کرده و در چه چارچوبهایی به نگارش تاریخ پرداخته است. نتایج پژوهش نشان میدهد که حزین در ویژگیهایی چون عبرتبینی، تقدیرباوری، اخلاقمداری و وطندوستی با سنت تاریخنویسی روزگار خود همسو بوده و در این چارچوبهای فکری به تاریخ نگاه کرده است. غالب بودن این ویژگیها، ناشی از میراث دیرینۀ تاریخنگاری ایرانی است که بهصورت یک سنت پیشینی به او به ارث رسیده است. اما در ویژگیهایی چون خارجبودن از چارچوبهای رسمی، دنبالکردن اندیشهای خاص، دارابودن رویکرد انتقادی و نگارش تاریخ مردم، بیرون از پارادایمهای غالب عمل کرده، جامعیت او در علوم مختلف، در این امر تأثیرگذار بوده است.
Although Hazin Lahiji is known as a poet, part of his fame comes from his history books. Between his various books, there is two books in the field of history that reveal his approach in this field. So many researches have been done on Hazin Lahiji's literary character or other aspects of his life, but no research has been done on his historical insights. This article intends to examine the historiography And historical Perspective of Hazin Lahiji in order to find out in which intellectual frameworks Hazin Lahiji has addressed the history and authored his work. The results of this article show that Hazin was in line with the historiography of his time in characteristics such as lessoning from the past, fatalism, ethics and patriotism and wrote his history in these intellectual frameworks. In these features, he used the heritage of Iranian historiography. But in characteristics such as being outside the formal framework, having a specific idea, having a critical approach and writing the history of the people, he was outside the dominant paradigm. His comprehensiveness in various sciences was influential in this matter.
خلاصه ماشینی:
تاریخ حزین ، از یک منظر، یک نـوع شـرح حـال نامـة خـود وی نیـز محـسوب می شود و او در کنار بیان اوضاع و احوال خود در دوره های مختلف زنـدگی ، بـه اختـصار بـه مسائل سیاسی ، نظیر فروپاشی صفویان و حاکمیت افغان ها در ایران و مبارزات با عثمانی ها نیـز اشاره کرده است .
الگوی اخلاقی که در قبال نادر ایجاد می کند، این گونه است که ابتدا به او می گویـد که «دنیا فانی است و خانة ابدی انسان آخرت است و باید هرچه بیشتر در کـسب فـضیلت هـا بکوشد و ازآنجا که مردم بر دینِ پادشاهان هستند، باید سلوک درستی درپـیش گیـرد»، سـپس اندرزهای اخلاقی دیگری دربارة نحوة رفتار با رعیت و ادارة جامعه مطـرح کـرده و معناهـایی ارزشی مطابق با نظام معنایی فرهنگ ایرانی را گوشزد می کند: نخستین نکو گیــــر راه سلـــوک که خلقی گـــــراید بــه دین ملوک جهــــاندار باید پسندیده کیــــش غم پیروان خور به دنبــــال خویش تو را خـــــانه در عالم دیگر است سرای تو بیرون از این ششدر است قـــوی دار دل را و همت بلنــــد به همت توان گشت فیروزمنــــــد به کاری که در وسع کوشنده نیست همــــــانا میان بستن از ابلهی است به ملک تو هرجــــا که بیداد رفت بود از تـــو، چون از میان داد رفت چه شد فرّ و دیهیم گردن کشان که دوران ندارد از ایشان نشان (لاهیجــی ،١٣٧٧[٥]:٢٠٦ـــ٢٠٥؛ همچنــین دربــارة جهــان بینــی اخلاقــی حــزین نــک : لاهیجی ،١٣٧٧[٤]:٨٤ـ٧١) همسو با مطالب قبل ، تقدیرگرایی و تفسیر قضاوقدرگونة رخدادها، ویژگی دیگـری اسـت که می توان در تاریخ نگاری حزین برشمرد.
“Haǰve Ahl-e Kešmīr Taṣnīf Šeyḵ Moḥammad ʻAlī Ḥazīn Lāhīǰī: ǰavāb Haǰve Ahl-e Kešmīr Taṣnīf Lucknowi” Collected by ʻĀref Nošāhī.