چکیده:
«محمّدامیرخان بیرجندی» در سال 1280 شمسی در بیرجند متولّد شد. در پنج سالگی به تهران مهاجرت کرد و در «مدرسة آمریکاییها» به تحصیل پرداخت. طی سالهای 1308 تا 1313 مسئولیت نظامت و مدیریت دبیرستان «شاهرضا» را بر عهده داشت. در سال 1314 به تهران بازگشت و مدّت کوتاهی در وزارت فرهنگ بود. بعدازآن، بهمنظور آموزش روستائیان و توسعة روستاها به آبادیهای جنوب خراسان رفت، سپس مدیریت امور دانشجویان را در «وزارت کشاورزی» به عهده گرفت. همچنین، مدّتی نمایندة ایران در «بنیاد خاور نزدیک» و «کمیسیون مشترک ایران و آمریکا برای توسعة روستایی» بود. در همین ایام «طرح سوادآموزی» را در روستاها اجرا و «مرکز آموزش معلّمان روستایی» را در روستای «مامازن» نزدیک «تهران» تاسیس کرد. او، بهعنوان یکی از اولین دانشجویان رشتة «توسعة روستایی و اقتصاد کشاورزی» در اواخر دهة سی شمسی به دانشگاه «ویسکانسین» آمریکا رفت. تجربیات وی در زمینة تعلیم و تربیت و توسعة روستایی، او را بهعنوان یکی از پیشگامان «توسعة روستایی» در ایران مطرح ساخت. وی، پس از اتمام تحصیل و بازگشت به وطن، نمایندة وزارت فرهنگ در «کمیسیون مشترک ایران و آمریکا برای توسعة روستایی» بود. در سال 1334 بهعنوان «مدیرعامل بنگاه عمرانی» منصوب شد.
با وجود تلاشهای ارزندهای که وی در مسئولیتهای مختلف، به خدمات ایشان در عرصههای مذکور کمتر پرداخته شده است. در مقالة حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به اقدامات وی در عرصة توسعه و عمران روستایی اشاره شده و بهویژه تجربیات وی در «بنگاه عمرانی»، «مرکز آموزش معلّمان روستایی مامازن» و اقداماتی که جهت ارتقای سطح آموزش و بهداشت روستائیان انجام داده، مدّ نظر قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
در مقالة حاضر با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي به اقدامات وي در عرصة توسعه و عمران روستايي اشاره شده و بهویژه تجربیات وي در «بنگاه عمراني»، «مرکز آموزش معلّمان روستایی مامازن» و اقداماتي که جهت ارتقاي سطح آموزش و بهداشت روستائيان انجام داده، مدّ نظر قرار گرفته است.
وي پس از بازگشت به وطن، در سال 1333 نمایندة وزارت فرهنگ در «کمیسیون مشترک ایران و آمریکا برای توسعة روستایی» وابسته به «اصل چهار ترومن»5 بود.
1- بيرجندي بهعنوان آموزگار در روستاهاي جنوب خراسان «بیرجندی» به خوبي دریافته بود که ساکنان شهرها بهویژه پسران خانوادههای مرفه از فرصتهای خوبی برای ادامه تحصیل و کسب دانش برخوردارند، درحالیکه وضعیت بیشتر جمعیت کشور که در روستاها مشغول به کشاورزی هستند، اینگونه نيست.
ازاینرو، وی بهعنوان نمایندة وزارت فرهنگ ایران در «کمیسیون مشترک ایران و آمریکا برای توسعه و عمران روستایی» ـ که متشکل از مقامات ایرانی و آمریکایی و در راستای عملیاتی کردن «برنامة اصل چهار» بود ـ منصوب شد.
او قبل از اینکه در اواخر دهة سي برای ادامه تحصیل به آمریکا برود، «مرکز آموزش معلّمان روستایی» را در روستاي «مامازن» افتتاح کرد که به نوعي نسخة اوليه «سپاه دانش» بود.
ايشان، بعد از بازگشت به کشور در کمیسیون مربوط به «اصل چهار» که بر توسعة روستاها متمرکز بود، فعّالیّت کرد و به دنبال آن، دغدغة توسعة روستایی را از طریق پذيرش مسئوليت «بنگاه عمران» پی گرفت؛ سپس، بهعنوان معاون تعليماتي وزير فرهنگ، مجری طرح «سپاه دانش» شد که آن نيز بر آموزش معلّمان روستایی توجّه داشت.