چکیده:
مسئلۀ شر در اشکال مختلف آن، یکی از مهمترین چالشهای فلسفی و کلامی انسان معاصر میباشد که در پاسخ به آن، نظریۀ عوضِ متکلمان مسلمان یکی از راهکارهای تا حدودی کارآمد، درون سنت خداباوری دینی میباشد. این نظریه با استناد به عقل و وحی و با پیشفرض گرفتن خداوندی با صفات مطلق و ضرورت وجود آخرت، اصولی را معرفی میکند که برای پاسخ به برخی ابعاد مسئلۀ شر، کارآمد هستند. از جمله این اصول میتوان به این موارد اشاره کرد: تعلق جعل ذاتی خدا برای آفرینش شرور، مقصود بالعرض بودن شرور برای خدا، گسترش دامنۀ حیات بشری و نتایج اعمال او به زندگی اخروی، تأکید بر محدودیت دنیا برای تحقق کامل نتیجۀ اعمال نیک و بد، تفصیل جزئیات رسیدگی به اعمال بندگان در آخرت، لزوم جریان سنتهای ثابت الهی در جهان برای آزمون انسانها، اهمیت تفاوت منظر بشری و سرمدی، اعطای اجر بیگناهان توسط خدا در قیامت. صورتبندی جدید چنین نظریهای میتواند قابلیتهای بیشتر آن را آشکار سازد. هدف از این پژوهش، نشان دادن اهمیت صورتبندی جدید نظریات مستند به نصوص دینی، مانند نظریۀ عوض، در برابر برخی چالشهای کنونی پیشروی سنت خداباوری در حوزۀ مسئلۀ شر است. در این مقاله نویسنده میکوشد به روش تحلیل محتوای نصوص دینی چون قرآن، کارآمدی نظریۀ عوض در پاسخ به برخی جوانب مسئلۀ شر را نشان دهد.
خلاصه ماشینی:
از جمله این اصول میتوان به این موارد اشاره کرد: تعلق جعل ذاتی خدا برای آفرینش شرور، مقصود بالعرض بودن شرور برای خدا، گسترش دامنۀ حیات بشری و نتایج اعمال او به زندگی اخروی، تأکید بر محدودیت دنیا برای تحقق کامل نتیجۀ اعمال نیک و بد، تفصیل جزئیات رسیدگی به اعمال بندگان در آخرت، لزوم جریان سنتهای ثابت الهی در جهان برای آزمون انسانها، اهمیت تفاوت منظر بشری و سرمدی، اعطای اجر بیگناهان توسط خدا در قیامت.
به منظور آزمون این کار، در این تحقیق با رویکرد کلامی و با استناد به نصوص دینی چون قرآن و روایات، این پرسش مهم مطرح میشود که نظریۀ عوض چه نقشی در پاسخ به مسئلۀ شرور، در شکل طبیعی و اخلاقی آن دارد و صورتبندی جدید آن میتواند چه قابلیتهایی در این زمینه داشته باشد؟ برای تحقیق این پاسخ، ابتدا بهطور مختصر ویژگی سنتی نظریۀ عوض، توضیح داده میشود، سپس تقریری جدید و مختصر از آن معرفی گشته، تلاش میشود نشان داده شود که این نظریه با صورتبندی جدید آن میتواند در دفاع از خداباوری توحیدی و صفات مطلق الهی و تمهید معنای زندگی دینی و فهم فلسفه شرور، در حد خود کارآمد و مؤثر باشد.
(حلی، 1982: 138-137) با نظر به این دو نوع مهم آلام ابتدایی و استحقاقی، آنها معتقدند لازمۀ عدالت و غایتمندی افعال الهی آن است که نتیجۀ چنین آلامی توسط خدا در دنیا یا در آخرت برای بندگان محقق گردد.