چکیده:
طی دهههای اخیر مفهوم عدالت فضایی در گستره فقر شهری و سکونتگاههای حاشیهای اهمیت ویژهای یافته است. بیعدالتی در نحوه توزیع خدمات و تسهیلات شهری تأثیر جبران ناپذیری را بر ساختار و ماهیت شهرها به خصوص در گسترش پهنههای فقر شهری و شکلگیری سکونتگاههای حاشیهای میگذارد. عدم تعادل پراکنش در خدمات در این گونه سکونتگاهها به شکلگیری عدم تعادل فضایی و محرومیت ساکنان از خدمات و تسهیلات شهری و افزایش شکاف طبقاتی منجر شده است. با توجه به مفاهیم عدالت فضایی برای رفع نابرابریهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و کاهش آسیب پذیری اقشار کم درآمد، توزیع بهینه خدمات و امکانات، توجه به نیازهای اساسی شهروندان در سکونتگاههای حاشیهای موضوعی حیاتی و اجتناب ناپذیر است. در این راستا پژوهش حاضر با هدف تبیین مؤلفههای کالبدی و عملکردی مؤثر بر عدالت فضایی در هستههای فقر شهری کلانشهر مشهد انجام گردیده است. این پژوهش از حیث روش کاربردی و از حیث هدف توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات اسنادی-کتابخانهای و روشهای میدانی بود. جهت تحلیل دادهها نیز از روشهای تحلیل محتوا، روش آنتروپی شانون نسبی و رگرسیون چند متغیره استفاده شد. نتایج حاصل از آنتروپی شانون نسبی نشان میدهد که توزیع و پراکنش کاربریهای خدماتی در دو هسته گلشهر و قلعه ساختمان با عدم تعادل فضایی رو به روست و از عدالت فضایی محروم هستند و هسته خواجه ربیع و التیمور در دسته برخودار و و نیمه برخودار از عدالت فضایی قرار میگیرند. از سوی دیگر نتایج رگرسیون چند متغیره نشان دهنده این موضوع است که تنوع کالبدی مهمترین عامل اثر گذار در تحقق عدالت فضایی در سکونتگاههای حاشیهای است.
In recent decades, the concept of spatial justice has gained special importance in marginal settlements. Injustice in the distribution of urban services has caused irreparable damage to marginal settlements. The absence of radiation in services in such settlements resulted in the formation of spatial imbalance and increased class gap. Considering the concepts of spatial justice to meet social, economic, physical and optimal distribution of services and facilities, attention to basic needs of citizens in marginal settlements is critical. in this regard, the present study aimed to explain the physical and functional components affecting spatial justice in urban poverty cores of Mashhad metropolis. This research is applied in terms of practical method and in terms of descriptive - analytical purpose. data collection method - library and field methods have been used to analyze the data as well as content analysis methods, relative Shannon entropy method and multivariate regression. The results obtained by the relative Shannon entropy show that the distribution of service functions in the two nuclei of Golshahr and the Ghaleh Sakhteman are deprived of spatial equilibrium and is deprived of spatial justice, and the core of the Khaheh Rabi and Alteymour into two enjoy and semi- enjoy categories. On the other hand, the results of multivariate regression show that the physical diversity is the most important factor in realization of spatial justice in the marginal settlements.
خلاصه ماشینی:
بدین ترتیب پرداختن به مفهوم عدالت فضایی در سکونتگاههای حاشیهنشین کلانشهر مشهد و تبيين مؤلفههاي كالبدي-عملكردي مؤثر بر آن در اینگونه پهنههاي سكونتي با هدف دستیابی به توزیع برابر خدمات شهری، تخصیص عادلانه هزینههای اجتماعی و برابری استفاده از ظرفیتهای محیطی امري كاملا ضروري به نظر ميرسد كه هدف اين تحقيق را به خود اختصاص داده است.
با توجه به بررسیهای انجام شده در پیشینه تحقیق، مشاهده میشود که استفاده از روابط کمی برای سنجش عدالت فضایی و تبیین مؤلفههای کالبدی و عملکردی مؤثر بر آن در پهنههاي فقر شهري تا کنون صورت نگرفته است و این موضوع جنبه نوآورانه این پژوهش را به اثبات ميرساند.
بنابراین در این پژوهش عدالت فضایی از مجموع سه مؤلفه دسترسی به امکانات شهری (الگوی توزیع خدمات، تنوع فعالیت، دسترسی به خدمات حملونقل عمومی)، تنوع کالبدی (درصد فضاهای باز عمومی و نفوذپذیری) و توانپذیری مسکن (تصرف ملکی مسکن، تعداد خانوار در واحد مسکونی و سرانه زیربنای مسکونی) در سکونتگاههای حاشیهای مورد ارزیابی قرار میگیرد.
(2018) Analysis of spatial justice in desert settlements with an emphasis on urban public services, Case study of Sistan and Baluchestan province, Journal of Geography and environmental Studies,7(26) ، 71-86] .
(2016) Expansion of urban poverty and informal settlements identification in terms of spatial justice, Case Study: Nasim Shahr City, Journal of Geographical planning of urban planning 6(24), 245-265] .
(2017) The Evaluation of urban landuse with spatial justice approach, Case study: Zanjan city, Journal of Studies of Human Settlements Planning 13 (2) 454-464] .