چکیده:
درباره مسخ اصحاب سبت دو دیدگاه وجود دارد؛ بیشتر علما و مفسران معتقد به مسخ جسمانی، و گروه اندکی با اتکا به روایت مجاهد تابعی، معتقد به مسخ معنوی هستند. در عصر حاضر، محمد عبده و رشید رضا در تفسیر المنار با رویکرد عقلانی به تفسیر و تأکید بر جنبه هدایتی قرآن، ضمن نفی ظاهر قرآن با تکیه بر خبر واحدِ منقول از مجاهد و با بیتوجهی به فلسفه مسخ، بار دیگر باور به مسخ معنوی را قوت بخشیدند. پژوهش حاضر، دلایل مطرحشده توسط مؤلفان المنار را با کمک منابع کتابخانهای و بر مبنای آیات قرآن، روایات، معانی لغوی و نظر عموم علمای شیعه و سنی مورد تحلیل و نقد قرار داده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که ادله و شواهد مطرحشده در المنار برای باور به مسخ معنوی، با ظواهر آیات قرآن، روایات متعدد فریقین و سیره علما مخالف بوده و مسخ جسمانی با هدف از عذاب مسخ سازگارتر است.
There are two views on the metamorphosis (transformation, deformation) of the people of Sabbath that most of the scholars and commentators (exegetes) believe in physical (bodily) metamorphosis and a small group relying on the narration of Mujahid Tabi‘i believes in spiritual metamorphosis. Muhammad ʿAbduh and Rashid Rida in Tafsir al-Manar [A commentary on Quran] with a rational approach to commentary and emphasis on the guiding aspect of the Qur'an in the present age, while denying the apparent of the Noble Qur'an by relying on the tradition with a single narrator (Arabic: خبر واحد, Romanized: Khbar wahid) narrated by Mujahid and ignoring the philosophy of metamorphosis, once again strengthen the belief in spiritual metamorphosis. The present research has analyzed and criticized the arguments and reasons presented by the authors of al-Manar by library sources and based on Quranic verses, narrations, lexical meanings and the opinion of all Shiite and Sunni scholars. The findings show that the evidence presented in al-Manar in order to believe in spiritual metamorphosis are contrary to the apparent of Qur'anic verses, numerous hadiths of two sects and the precedent of scholars (Arabic: السیره العلماء, Romanized: as-Sirat ol-‘Alama, Sirah), and physical (bodily) metamorphosis is more compatible with the purpose of the doom (punishment) of metamorphosis.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر با کمک دادهها و اطلاعات کتابخانهای، در پی بررسیِ تحلیلی انتقادی نظر محمد عبده و رشید رضا درباره مسخ اصحاب سبت است؛ از این رو نظر المنار را درباره زمان و مکان مسخ و همچنین نوع مسخ، بر مبنای ظواهر و سیاق آیات، معنای لغوی واژهها و روایات صحیحِ مرتبط با موضوع مورد واکاوی قرار داده و اشتباهات احتمالی تفسیر مذکور را روشن کرده است.
المنار پس از ذکر نظر جمهور مفسران خاطرنشان میکند که قرآن، زمان و مکانی برای آن تعیین نکرده است؛ زیرا هدفِ قرآن متوقف بر این جزئیات نیست، بلکه قرآن میخواهد به بنیاسرائیل تذکر دهد که انکار و دشمنی آنها با رسول خدا( مسئله جدیدی نیست و کسی که از امر پروردگار خارج شود و از نفس خود متابعت کند، زندگی حیوانی خواهد داشت (رشید رضا، 1414: 1/344).
آیات قرآن کریم و اعتراض نکردن یهودیان و مشرکان نیز بر زمان مسخ صحه میگذارد؛ بدینصورت که اعلام صریح داستان اصحاب سبت در سوره مکیِ اعراف با عبارت ﴿وَاسْأَلْهُمْ﴾ (اعراف/ 163) و در سوره مدنی بقره با تعبیر ﴿وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِینَ اعْتَدَوْا﴾ (بقره/ 65) گویای این مطلب است که اگر یهود عربستان میدانستند که چنین چیزی در تاریخ یهود رخ نداده است یا اصلاً از نفی و اثبات آن آگاه نبودند، همزمان با نزول آیه در مکه و مدینه به معارضه برمیخاستند؛ ولی از معارضۀ تاریخی آنها چیزی در قرآن مطرح نشده است (جوادی آملی، 1392: 5/126ـ127؛ رشید رضا، 1414: 9/375).