چکیده:
از جمله انتقادات سنتهای فکری مخالف فلسفۀ اسلامی به آن، تأثیرپذیری مکاتب مختلف فلسفۀ اسلامی از عناصر فلسفی یونان است. پیروان مکتب تفکیک با استناد به وجود اصول و مبانی مشترک میان فلسفۀ اسلامی و یونانی، مدعی مخالفت و تقابل فلسفۀ اسلامی با معارف ناب اهلبیت(ع) هستند. بهنظر آنان فلسفۀ اسلامی، گسترشیافتۀ اصول عقلی یونانی است که منشأ الهی ندارد و هدف آن رقابت با اندیشههای ناب اهلبیت(ع) است. مهمترین مبنای مکتب تفکیک در مخالفت با فلسفۀ اسلامی همین ریشههای مشترک فلسفۀ اسلامی و یونانی است. حال، پرسش این است که آیا مکتب تفکیک، خود، وجوه اشتراکی با فلسفۀ یونانی ندارد و در صورت وجود چنین اشتراکاتی آیا میتوان این را مؤیدی بر غیرالهی و غیراصیلبودن این رویکرد الهیاتی تلقی کرد؟ در این پژوهش با تتبع در آثار فلوطین و تألیفات پیروان مکتب تفکیک، نقاط اشتراک این دو رویکرد فکری در دو مسئلۀ خداشناسی و نفسشناسی بررسی میشود. مطابق دستاوردهای این پژوهش، بسیاری از مبانی و اصول مکتب تفکیک بهوضوح در کلام فلوطین مطرح شده است، بهگونهای که گویا کلام فلوطین بهزبانی دیگر در آثار مکتوب اهل تفکیک ظهور پیدا کرده است. ازنظر نگارندگان، وجود این وجوه اشتراک نهتنها دلیلی بر غیراصیل و الحادیبودن مکتب تفکیک به شمار نمیرود، بلکه یافتن سرمنشأهای تفکری در کلام پیشینیان یا در سرزمینهای دیگر نشاندهندۀ امتداد و گستردگی آن تفکر و بیانگر این مطلب است که سیر تفکر بشر سیری پیوسته و فرازمانی و فرامکانی است.
One of the criticisms of the intellectual traditions opposing Islamic philosophy is that all the different schools of Islamic philosophy are influenced by elements of Greek philosophy. Referring to common principles and foundations between Islamic and Greek philosophy, the followers of maktab-e tafkik (school of separating religious and 'foreign' or secular sciences) claim that Islamic philosophy is against and in contrast to the pure teachings of Ahl al-Bayt (P.B.U.T.). According to them, Islamic philosophy is an expansion of Greek intellectual principles that have no divine origin and its purpose is to compete with the pure ideas of Ahl al-Bayt (P.B.U.T.). The most important basis of maktab-e tafkik in opposition to Islamic philosophy is the existence of these common foundations between Islamic and Greek philosophy. The question now is whether maktab-e tafkik itself has something in common with Greek philosophy, and if such similarities exist, can this be regarded as evidence of non-originality and secularity of this theological approach? By scrutinizing the works of Plotinus and the writings of the followers of maktab-e tafkik, this paper examines the commonalities of these two intellectual approaches in the two realms of theology and psychology. According to the achievements of this research, many of the principles and foundations of maktab-e tafkik have been clearly stated in the words of Plotinus, as if the word of Plotinus had appeared in another language in the written works of maktab-e tafkik. According to the authors, the existence of these commonalities is not a proof of the non-originality and secularity of this school; rather, finding sources of one’s thought in the words of the ancients or in other cultures shows the wide scope of that thought and indicates that the course of human thought can be of a continuous, trans-temporal and trans-spatial course.
خلاصه ماشینی:
در زمینۀ آرا و افکار فلوطین و مقایسۀ آن با متفکران و فیلسوفان مسلمان ، مقالات بسیار زیادی نوشته شده است که ازجمله آن ها میتوان به مقالۀ عناصر فلوطینی در الهیات سلبی قاضی سعید قمی ، نوشته ء ژیلا رستمی در مجلۀ پژوهش های فلسفی، مقالۀ مقایسه ٔ دیدگاه افلوطین و ملاصدرا دربارٔە ویژگی های نفس از محمد نصر اصفهانی و نیز مقالۀ جاودانگی روح از منظر افلوطین و ســهروردی نگاشــتۀ بتول احمدی در مجلۀ حکمت معاصـر اشــاره کرد.
در خصوص تبیین یا نقد آراء متفکران مکتب تفکیک نیز مقالات زیادی نگاشته شده است که میتوان به آثاری همچون ؛ خداشــناســی فطری مکتب تفکیک اثر محمدحســن نوروزی در مجلۀ بازتاب اندیشــه ، مقالۀ نقد و بررســی دیدگاه معرفت شــناختی میرزا مهدی اصــفهانی از امیر قربانی در مجلۀ حکمت اســراء و همچنین مقالۀ بررســی تطبیقی خاستگاه تاریخی پیدایش دو مکتب تفکیک و اخباریگری نوشتۀ جعفر نکونام در فصلنامۀ پژوهش دینیاشاره کرد؛ اما تاکنون در خصوص بررسی ریشه های یونانی مبانی فکری مکتب تفکیک و مطالعۀ تطبیقی این دو مکتب فکری مقاله ای نوشته نشده است .
٣. خداشناسی در مبحث خداشناسی پیروان مکتب تفکیک بر چنداصل اساسی تأکید دارند و در مکتوبات مختلف خود به تبیین آن ها پرداخته اند؛ ازجمله این مباحث میتوان به مواردی همچون ناکارآمدی عقل و براهین عقلی در شــناخت خداوند، امکان نداشــتن شــناخت ایجابی خداوند، وراء وجودبودن حق تعالی و خود تعریف بودن خداوند اشــاره کرد (اصــفهانی، ابواب الهدی، ٤٦؛ قزوینی، بیان الفرقان ،ج ٣، ٢٩؛ ســیدان ، ٥٦).