چکیده:
وجه امری درکنارِ دو وجه اخباری و التزامی جزء مهمترین وجوه دستوری زبانهای دنیا ازجمله زبانهای هندواروپایی است. گرچه فعل امری معمولاً برای مقولة زمان دستوری تصریف نمیشود، بااینحال ساخت امری آینده در درصد کمی از زبانهای جهان وجود دارد. این ساخت تا به حال بجز یکی دو مورد، یعنی زبان آسی و زبان سغدی، در هیچیک از دیگر زبانهای ایرانی (باستان، میانه و نو) گزارش نشده است. بررسی پیشرو مشخص میکند که ساخت امری آینده که از دید ردهشناختی بهلحاظ اجتماع وجه امری با زمان آینده موردی نادر محسوب میشود، در ابیانهای یکی از زبانهای فلات مرکزی ایران نیز وجود دارد. برای تصریف فعل امری آیندة ابیانهای وند [-iʃ] به ستاک حال فعل متصل شده و پس از آن شناسههای فعلی قرار میگیرند و به این شکل از ساخت امری حال متمایز میشود. ولی در صورت منفی این ساخت یعنی نهی آینده از وند [-ɔ] بهجای وند مذکور استفاده میشود.
The imperative besides indicative and subjunctive is one of the most important moods in the languages of the world especially in indo-european languages. The imperative verb usually lacks tense inflection that occurs in other moods, therefore the future imperative is quite rare cross-linguistically. However a number of languages have a dedicated paradigm for future imperative. The future imperative has so far been reported for none of the iranian languages, except two languages, namely Sogdian and Ossetian. The present paper also studies a case of future imperative in Abyanei belonging to the Central Plateau Dialects. The Abyanei future imperative is expressed by inserting morphological markers [-iʃ] (in the affirmative) and [-ɔ] (in the negative) between the present stem and the verb ending.
خلاصه ماشینی:
در مجموع ویژگیهای خاص امری بهخصوص در زبانهای خانوادة هندواروپایی مانند مواردی همچون کامل نبودن صیغگان آن بهدلیل تصریف فقط برای زمان حال (و نه گذشته و آینده) و نیز برای دوم شخص 3 ، همچنین داشتن صورتهای تصریفی کوتاهتر (نسبت به دیگر اعضای صیغگان) باعث شده است که در آثار مختلف فعل امری را ساختی ناقص یا ابتدایی (primitive) محسوب کنند و حتی در وجه بودن آنها تردید داشته باشند (Aikhenvald, 2010: 405).
در برخی از زبانهای این مناطق فعل امری مانند دیگر وجوه دستوری دارای صیغگان و تصریف کامل است و میتواند تمایزاتی مانند زمان و نمود و شخص و شمار را نشان بدهد، یعنی زمان آینده و تمایزات نمودی دارد و بجز دو صیغة دوم شخص مفرد و جمع برای دیگر شخصها نیز صرف میشود (Aikhenvald, 2010: 5).
با گسترش تحقیقات بعدی مشخص شد که این ساخت در تعدادی از دیگر زبانهای آن قاره هم وجود دارد، مانند شاهد زیر از زبان توکانو (Tucano) رایج در کلمبیا و برزیل، که این تمایز را نشان میدهد (West, 1980: 51): {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} البته ساخت امری آیندة مذکور در این زبانها، گهگاه برای بیان صورت مؤدبانهتر دستور یا فرمان نیز بهکار میرود (Aikhenvald, 2010: 130; Velupillai, 2012: 363).
) ازجمله ویژگیهای زبان آسی که در بین زبانهای ایرانی نو استثنایی و خاص محسوب میشود، به وجود ساخت امری آینده (که آن را «امری تأخیری» نامیده) و نیز صورت سوم شخص مفرد امری اشاره کرده است.
, (2007), The Grammar of Words: An Introduction to Linguistic Morphology, New York: Oxford University Press.