چکیده:
ادبیات جهان در بردارنده بخش بزرگی از احساسات و عواطف و تفکرات انسانی است که تمامی وجوه
زندگی فردی و اجتماعی آن را در بر میگیرد. ادبیات حماسی» پایداری» غناییء عرفانی و... همگی اشاره
به مجموعهای بزرگ از متون دارند که هر یک به فراخور موضوع» حقایقی از تمدن بشری را در بردارند.
نظامی» به عنوان یکی از بزرگترین و تواناترین شاعران عرصة ادب فارسی, بیتردید نمایندة
بیچون و چرای ادبیات غنایی است که پنج گانه بیبدیلش الگوی شاعران و ادبای بسیاری قرار گرفته.
وی ستایشگر عشق است و داستانهای عاشقانه را با بیانی شورانگیز و زبانی پاک عنوان میکند. در
میان آثار وی» سه منظومة (خسرو و شیرین»» «لیلی و مجنون» و اثر قدرتمند و داستانی «هفتپیکر)
جزء مهمترین آثار غنایی ادبیات فارسی به شمار میروند. که به دلیل ویژگیهای زیباییشناسانه و
جلوههای آشکار عشق» زن» بزم و طرب و موسیقی در آنهاء جزوی از این گنجینه محسوب میشود.
عشق همانطور که در مکتب نظامی میآموزیم اولین و بهترین نتیجهاش خودشناسی و تغییر و تعالی
عاشق است. در منظومههای او مضامین گوناگون ادبیات غنایی در قالب تعبیرات بدیع و تازه بسیار
گسترده است. در هر سه منظومه توصیف مجالس بزم و وصف و عیش و سرور و سازندگی و
نوازندگی بسیار است بررسی ویژگیهای ادبیات غنایی, به عنوان یکی از اصلیترین شاخههای ادبیات
جهان و کاویدن آنها در سه منظومة مذکور نشان میدهد که این شاعر توانا و چیرهدست ایرانی
چگونه و تا چه اندازه توانسته است حق این نوع ادبی (غنایی) را به خوبی ادا کند. در این مقاله به
بیان محوریترین ویژگیهای ادبیات غنایی با توجه به نقش قهرمانان زن که در سه منظومة نظامی به
کار گرفته شده و مطرح گشته است.» میپردازیم.
خلاصه ماشینی:
زن در داســتان هاي نظامــي قدرت بالقوه رهبري و اداره کشــور و اخذ حکمت و خردمندي را دارد و در ارضاي اميال شــهواني مرد خلاصه نميشــود؛ مانند مردان در حکمراني و سياست ، حکمت و دانش ، دلاوري و جنگ ، عفت و پاکدامني، خردمندي و دادگستري عرض وجود ميکند و در بسياري از موارد، به ويژه در عشق و استقامت ، حتي بر مردان ترجيح دارد (ثروت ، ١٣٧٠: ٢٢٤ – ٢٢٥) در ســه منظومۀي مورد بحث ما، چهره زن ، شــخصيت و نقش او در ايجاد داســتان اهميت به ســزايي دارد و در اين ميان بايد گفت «شيرين » در منظومۀ «خسرو و شيرين » و «ليلي» در منظومه ي «ليلي و مجنون » به لحاظ شــخصيتپردازي اهميت بيشــتري دارند چرا که در هفت پيکر ما با يک زن خاص روبه رو نيســتيم و تقريبا ميتوان گفت در اين منظومه زنان به شکل تيپيک نقش بازي ميکنند اما در دو منظومۀ ديگر نظامي آگاهانه و براي آفرينش مضمون و ساختاري خاص به پردازش شخصيت ليلي و شيرين ميپردازد.
البته در همين مقدار هم جانب عفاف کاملا رعايت ميگردد، چنانکه در نخســتين ديدار، ليلي در ده قدمي مجنون ايســتاده ياراي جلوتر رفتن در خود نميبيند (همانجا) و ميگويد: زين گونه کـه شـمع ميفـروزم گـر پيــشـتـرک روم بســــوزم زين بيش قدم زدن هلاک است در مذهـب عشـق عيـبنـاک است او نيـز کـه عاشـق تمـام اسـت زين بيش غرض بر او حرام است (ليلي ومجنون : ٢١٢- ٢١٣) در سرتاســر داستان پرشور خسرو و شيرين نيز، شــيرين مظهر پاکي و پارسايي و زيبايي اســت و خسرو نقش يک شاهزادة خوشگذران را به عهده دارد و شاعر ساحر آذربايجان بدين بهانه ، نيک و بد دربار ايران در زمان خســرو را با اعمال اين شــاهزادة جوان به نظم کشــيده و داستاني جاودانه از شخصيت هاي شيرين و خسرو و فرهاد و شکر و مريم و شاپور ساخته و تاريخ ايران را به زبان رمز و کنايه و اشاره و با زيبايي تمام در جامعۀ شعر بيان داشته است .