چکیده:
در قلمرو مطالعاتیِ تاریخ اجتماعی از بسترشناسی تاریخی و معناکاوی متن قصههای عامه راه پژوهشگران به سوی بازیابی و بازنویسی تاریخ در مسیر مخالف روایت مسلط و نوشتن از طبقات و اقشار مختلف مردم بویژه فرودستان باز میشود. این در حالی است که میتوان با نگاهی تسامح آمیز ادب عامه را نوعی روایت تاریخی دلخواه آنها قلمداد کرد. اما از سوی دیگر ادبیات عامیانه_در اینجا قصهها_ محصولی فرهنگی است برآمده از تاریخی که مردم از سر گذراندهاند از این جهت قصههای مردم را میتوان همچون سندی تاریخی نگریست. در پژوهش پیش رو با نظر به روایتهای مختلف قصه مشکلگشا در فرهنگ مردم ایران و براساس تاریخ پرفراز و نشیبی که شهرها و آبادیهای ایران از سر گذراندهاند سعی شده است به منظور فهم دنیای ذهنیت پدیدآورندگان این قصه با روش تبیینی زمینه تاریخی_ اجتماعی آن روشن و بر این اساس به تحلیل عناصر و معناکاوی متن این قصه پرداخته شود. در اینجا روایت کرمان با توجه به مصائب بزرگی که بر مردم آن رفته محوریت دارد. این قصه که فرهنگ نذر را با خود به همراه دارد نوعی واکنش اجتماعی است که امید اجتماعی، تسکین و آرامش را در دل مردم بویژه طبقه فرودست بوجود آورده و سلطه مادی و نظری حاکمین را به چالش کشیده است. ماندگاری این قصه در جای جای ایران و کارکرد آن به نحوی روشن امتداد مصائب حیات فرودستان را و پایداری آنها را در طول تاریخ بیان میکند.
Studies of social history regarding the historical background and semanalysis of the folk tales' texts pave the way for researchers to retrieve and rewrite history in the opposite path of the dominant narrative and to write about different classes and strata of society, especially the lower ones. However, looking at the case less meticulously, we can consider folk literature a kind of their desired historical narrative. Folk literature refers to fictions and cultural products rooted in the past history of people. Therefore, people's fictions can be considered historical documents. In studying storytelling, one of the research approaches is text analysis and its relationship with the culture and society from which the fiction is derived. Considering various narrations of Moshkel-gosha fiction in Iranian culture and many ups and down in cities, this study analyzed the fiction in order to realize its historical-social context and the mentality of its creators. To understand the universe of thought of the creators of this tale, the researcher has attempted to clarify its socio-historical background through the explanatory method and accordingly analyze the elements and meaning of its text. The narration of Kerman is pivotal in this regard because its people have been exasperated intensely. This fiction embraces vow culture and is a type of social reaction that alleviates the underprivileged and grants them social hope while challenging the materialistic and theoretical domination of the rulers. This fiction has perpetuated on across Iran, distinctly expressing the afflictions of the underprivileged and their resistance throughout history.
خلاصه ماشینی:
در پژوهش پیش رو با نظر بـه روایتهـای مختلـف قصـه مشـکل گشـا در فرهنگ مـردم ایـران و براسـاس تـاریخ پرفـراز و نشـیبی کـه شـهرها و آبـادیهـای ایـران ازسر گذرانده اند سعی شده است به منظور فهم دنیای ذهنیت پدیدآورنـدگان ایـن قصـه بـا روش تبیینی زمینه تاریخی_ اجتمـاعی آن روشـن و بـر ایـن اسـاس بـه تحلیـل عناصـر و معناکاوی متن این قصه پرداخته شود.
(هرسکویتس ،١٣٥٧: ٣٣٠) با نگاهی گذرا به زیست عامه در دل تاریخ نیک روشن است که فرودسـتان در درازنـای تاریخ ایران در پی رسیدن به وضعیت مطلوب در نهضتها و شورشـهایی شـرکت کـرده و از آن جا که اغلب ناکام مانده اند سعی کرده اند در دامان قصه ها تاریخی دلخواه را روایـت کننـد، (١٩٤٠,Botkin) و در مواقع خطر و سختی آمـوزش بدهنـد و امیـد خلـق کننـد و بـه انسـان شجاعت وشکیبایی ببخشند این در حـالی اسـت کـه در زمـان هـای آسـودگی در قصـه هـا ایده ال ها و تخیلاتشان قوت میگیرد.
ir//http:) مقالــه «بررســی ریخت شناسانه افسانه های آجیل مشکل گشا و آب حیـات و بختـک درفرهنـگ افسـانه هـای مردم ایران » اثر زهرا لطیفی و آسـیه ذبـیح نیـا عمـران دیگـر اثـری اسـت کـه دربـاره قصـه مشکل گشا نوشته شده است اما چنانکه از عنوان آن برمیآید در روش و رویکرد با پـژوهش حاضر تفاوت اساسـی دارد.