چکیده:
قصه یکی از بهترین و رساترین شیوههای بیانی قرآن برای انتقال مفاهیم و تبیین آموزههای دینی است. قصههای قرآنی نوعی از روایت بهشمار میروند و بسامد بالایی از این روایتها مربوط به مقاطع مختلف زندگی پیامبران است. با توجه به اینکه شخصیت یکی از اصلیترین عناصر روایی است و نیز از آنجا که شخصیت ابراهیم(ع) پس از موسی(ع) بیشترین بسامد تکرار در قصص قرآنی را دارد، جستار حاضر براساس منابع کتابخانهای و با روش توصیفی و تحلیل محتوا به بررسی چگونگی اثرگذاری رویکرد تأویلی چهار تفسیر عرفانیِ حقایقالتفسیر، لطایفالاشارات، کشفالاسرار و عدهالابرار، و روضالجنان و روحالجنان بر تحول شخصیت ابراهیم(ع) و شکلگیری شخصیت نمادین ایشان پرداختهاست. نگارندگان نشان دادهاند قصه حضرت ابراهیم بهدلیل فراوانیِ رویدادهای پیشآمده برای ایشان محمل مناسبی برای بررسی عنصر شخصیت فراهم کرده است. همچنین رویکرد تأویلی تفاسیر عرفانی در تحول ابراهیم(ع) از شخصیت پیامبری الهی به شخصیتی نمادین کاملاً اثرگذار بودهاست. در این تفاسیر شخصیت بدل به عاملی پویا و تحولپذیر در مسیر روایت شدهاست، بهطوریکه در مواجهه با تفسیر آیات مربوطه، ابراهیم(ع) گاه در قالب سالک و رهرو، گاه در هیئت عاشق و محب پاکباخته در مقامات عرفانی راه میپیماید و در نهایتِ سلوک روحانیاش به انس و قرب و شهود حق تعالی نایل میشود.
Story is one of the best and most accessible ways which Qur'an uses for conveying the concepts and explaining its religious teachings. Quranic stories are considered as narrations a large proportion of which is devoted to the lives of the prophets. As character is one of the main elements of a narrative and also, since after Moses, the prophet Ibrahim is the most frequent character in Quranic stories, the present article studies how the application of an exegesis approach to the four famous theosophical interpretations of Haghayegh-ol- Tafsir, Latayef-ol-Esharat, Kashf-ol-Asrar, and Rouz-ol-Jenan can detect the formation of the symbolic character of Ibrahim. The study uses library and documentary sources and conducts a descriptive method based on content analysis. The authors have shown that the exegesis approach has been effectively used in tracing the transformation of Ibrahim from the character of a divine prophet to a symbolic figure in theosophical interpretations written between the first to the sixth century. The element of character in these interpretations becomes a dynamic and evolving factor in the narrative plot line in such a way that about the interpretation of the Quran verses related to Ibrahim, we are sometimes faced with a seeker and sometimes with a traveller on the path where his experiences in spiritual conduct are evolving in the path of progress, that is, approaching the truth. From the point of view of mystic commentators, the frequency of divine afflictions in different stages of Ibrahim's life should form a perfect model for his followers.
خلاصه ماشینی:
تحول شخصيت در نگرش تأويلي تفاسير عرفاني (ع ) با تأکيد بر قصۀ حضرت ابراهيم 1 دکتر بهمن نزهت 2 افسانه رحيميان چکيده قصه يکي از بهترين و رساترين شيوه هاي بياني قرآن براي انتقال مفـاهيم و تبيـين آمـوزه هـاي ديني است .
با توجه بـه اينکـه شخصـيت يکـي از اصـليتـرين عناصر روايي است و نيز از آنجا که شخصيت ابراهيم (ع ) پس از موسي (ع ) بيشترين بسامد تکـرار در قصص قرآني را دارد، جستار حاضر براساس منابع کتابخانه اي و با روش توصيفي و تحليل محتـوا به بررسي چگونگي اثرگذاري رويکرد تأويلي چهار تفسير عرفانيِ حقايق التفسير، لطايف الاشـارات ، کشف الاسرار و عده الابرار، و روض الجنان و روح الجنان بر تحول شخصيت ابراهيم (ع ) و شکل گيري شخصيت نمادين ايشان پرداخته است .
در اين تفاسير شخصيت بدل به عاملي پويا و تحول پـذير در مسـير روايت شده است ، به طوريکه در مواجهه با تفسير آيات مربوطه ، ابراهيم (ع ) گـاه در قالـب سـالک و رهرو، گاه در هيئت عاشق و محب پاکباخته در مقامات عرفاني راه ميپيمايد و در نهايـتِ سـلوک روحانياش به انس و قرب و شهود حق تعالي نايل ميشود.