چکیده:
آرایهها جزء مشخصی از معماری اسلامی بوده اند، همانند آرامگاههای اسلامی که آرایه عنصر جداییناپذیر از معماریشان است. از طرفی در استانهای گیلان و مازندران آرامگاههای اسلامی از نظر آرایهبندی مرتبط با معماری دارای شکل خاص خود بودهاند و از بخشی به بخش دیگر در این دو استان تفاوتهایی در آرایه آرامگاههای اسلامی دیده می شود، بنابراین هدف اصلی این پژوهش شناخت و تحلیلی آرایه آرامگاههای اسلامی در استانهای گیلان و مازندران با توجه به تأثیر عوامل فرهنگی است و این سوالات مطرح می گردد که آرایه آرامگاههای اسلامی در استانهای گیلان و مازندران دارای چه خصوصیاتی است و چه عوامل فرهنگی در شکلگیری آنها موثر است؟ روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی_تحلیلی بوده و ارزیابی دادهها از طریق مقایسه تطبیقی انجام گرفته است. انتخاب نمونهها بر اساس شکل متداول آرامگاهها از سمت غرب گیلان به سمت شرق مازندران صورت گرفته است، در این رابطه نمونههای متداول غرب گیلان مربوط به دوره قاجار و نمونههای متداول شرق گیلان مربوط به دوره صفویه و بیشتر قاجار بوده و نمونههای متداول در غرب و شرق مازندران مربوط به دوره تیموری و قاجار است. نتیجه پژوهش نشان میدهد عوامل فرهنگی که در اینجا آداب و باورهای مذهبی و عرفی جامعه است باعث تفاوتهای موجود در آرایه آرامگاههای اسلامی در این دو استان گشته بهطوری که در غرب گیلان به دلیل مذهب سنی و معیشت شبانی آرامگاههای ساده با دیوار مشبک رواج یافته است و عمده آرایه آنها مربوط میشود به گره سازی دیوارهای مشبک چوبی و کندهکاری روی سرستون ایوانهای کوچک دور بنا و صندوق محل دفن؛ در حالی که در شرق گیلان به دلیل رواج مذهب شیعه و اهمیت بزرگ داشت شخصیتهای دینی جزئیات و آرایههای بیشتر متداول است و عمده آرایه این آرامگاهها در کندهکاری روی چوب در بدنه ستون، سرستونها و شیرسرها و همچنین درها و صندوقها دیده میشود. علاوه بر این به دلیل باورهای مذهبی شیعه نقاشیهای دیواری با مضامین مذهبی از دیگر آرایههای آرامگاههای شرق گیلان است. در بخش غربی و شرقی مازندران آرامگاههای ایواندار مربوط به دوره قاجار از نظر آرایه و عوامل شکلگیری آرایهها به مانند آرامگاههای شرق گیلان هستند با این تفاوت که آرایه نقاشی دیواری درآنها وجود ندارد؛ علاوه بر آن به دلیل ارتباط مستقیم مازندران با مرکز ایران و همچنین عرف جامعه آرامگاههای برجی که بیشتر مربوط دوره تیموری بودند در مازندران رواج داشتهاند که البته در غرب مازندران به دلیل دور بودن از مرکز حکومت شیعه مذهب مرعشیان یعنی شهر ساری سادگی و کیفیت کم در معماری و آرایه آرامگاههای برجی دیده می شود؛ اما در شرق مازندران آرامگاههای برجی از عظمت و تجمل بیشتری برخوردارند و بهطورکلی عمده آرایههای آنها به صورت ساختاری و در بخش انتقال به گنبد دیده میشود.
Extended abstract
Introduction: Decorations have been a substantial part of Islamic architecture, like Islamic tombs
whose array is an integral element of their architecture. On the other hand, in the provinces of Guilan
and Mazandaran, Islamic tombs have their shape in terms of decorations related to architecture. From
one part to another in these two provinces, there are differences in the layout of Islamic tombs, so the
primary purpose of this study is to identify and analyze the decorations of Islamic tombs in the
provinces of Guilan and Mazandaran concerning the influence of cultural factors. Is it influential in
shaping them?
Methodology: The research method is descriptive-analytical, and data evaluation has been done through
comparative comparison. The selection of specimens is based on the common shape of the tombs from
the west of Guilan to the east of Mazandaran. Typical examples in the west and east of Mazandaran are
related to the Timurid and Qajar periods.
Results: The research shows that the cultural factors that are the religious and customary customs and
beliefs of the society here have caused the differences in the array of Islamic tombs in these two
provinces.
Conclusion: Thus, in the west of Guilan, due to the Sunni religion and pastoral livelihood, simple tombs
with lattice walls have become popular, and most of their decorations are related to knotting wooden
lattice walls and carving on the capitals of small porches around the building. Burial fund; While in the
east of Guilan, due to the spread of Shiite religion and was of great importance, religious figures, details,
and decorations are more common, and the main decorations of these tombs are carved on wood in the
body of columns, capitals, and lions, as well as doors. And the boxes are visible. In addition, due to
Shiite religious beliefs, murals with religious themes are another decoration of tombs in East Gilan. In
the western and eastern parts of Mazandaran, porch tombs related to the Qajar period are similar to the
tombs of East Guilan in terms of decoration and decoration formation factors. The difference is that
there is no mural in them. In addition, due to the direct connection of Mazandaran with the center of Iran
and also the custom of the community, tower tombs, which were mainly related to the Timurid period,
were common in Mazandaran. And low quality is seen in the architecture and decoration of tower
tombs. Still, in the east of Mazandaran, tower tombs are more majestic and luxurious, and in general,
most of their decorations can be seen structurally and in the transfer to the dome.
خلاصه ماشینی:
نتيجـه پژوهش نشان مي دهد عوامل فرهنگي که در اينجا آداب و باورهاي مذهبي و عرفي جامعه است باعث تفاوت هـاي موجـود در آرايـه آرامگـاه هـاي اسلامي در اين دو استان گشته به طوري که در غرب گيلان به دليل مذهب سني و معيشت شباني آرامگاه هاي ساده بـا ديـوار مشـبک رواج يافتـه است و عمده آرايه آنها مربوط مي شود به گره سازي ديوارهاي مشبک چوبي و کنده کاري روي سرستون ايوان هاي کوچک دور بنا و صندوق محـل دفن ؛ در حالي که در شرق گيلان به دليل رواج مذهب شيعه و اهميت بزرگ داشت شخصيت هاي ديني جزئيات و آرايه هاي بيشتر متداول اسـت و عمده آرايه اين آرامگاه ها در کنده کاري روي چوب در بدنه ستون ، سرستون ها و شيرسرها و همچنين درها و صندوق ها ديده مي شود.
در بخـش غربـي و شـرقي مازندران آرامگاه هاي ايوان دار مربوط به دوره قاجار از نظر آرايه و عوامل شکل گيري آرايه ها به مانند آرامگاه هاي شرق گيلان هستند با اين تفـاوت که آرايه نقاشي ديواري درآنها وجود ندارد؛ علاوه بر آن به دليل ارتباط مستقيم مازندران با مرکز ايران و همچنين عرف جامعه آرامگـاه هـاي برجـي که بيشتر مربوط دوره تيموري بودند در مازندران رواج داشته اند که البته در غرب مازنـدران بـه دليـل دور بـودن از مرکـز حکومـت شـيعه مـذهب مرعشيان يعني شهر ساري سادگي و کيفيت کم در معماري و آرايه آرامگاه هاي برجي ديده مي شود؛ اما در شرق مازنـدران آرامگـاه هـاي برجـي از عظمت و تجمل بيشتري برخوردارند و به طورکلي عمده آرايه هاي آنها به صورت ساختاري و در بخش انتقال به گنبد ديده مي شود.