چکیده:
مطالعات تاریخی زبانشناختی بر روی واژه به پیدایش مفهوم واژهبست انجامید. واژهبستها به عنوان عناصر زبانی در ساختار دستوری جملات از یک سو بهطور مستقل ایفای نقش میکنند و از سویی دیگر از لحاظ واجی ناقص بوده و بهمنظور رفع نقص آوایی به عناصر دیگری متصل میشوند و بهصورت پیشبست، میانبست، اندربست و پیبست در کنار میزبان خود ظاهر میگردند. عناصر مذکور در مطالعات زبانشناختی از اهمیت تاریخی برخورداند و نقطۀ تلاقی ساختواژه، نحو و واجشناسی هستند. کردی موکری مجهز به نظام واژهبست غنی است که در آن واژهبستها از قدرت حرکت بالایی برخوردارند و به مقولههایی مختلف از جمله حروف اضافه متصل میشوند. در کردی موکری دو دسته حروف اضافه وجود دارند که به صورت پیشاضافه و پیرامون اضافه با متمم خود همراه میشوند. پیشاضافهها به نوبۀ خود نوعند: حروف اضافۀ ساده و صورتهای مطلق (مکنزی، 1961: 121-123). حروف اضافۀ دستۀ اول قبل از اسم، گروه اسمی و ضمیر مستقل تحت حاکمیت خود قرار میگیرند درحالیکه صورتهای مطلق که هم از نظر تعداد و هم از نظر تعداد هجا از دستۀ اول کمترند از این قابلیت برخوردار نیستند و نمیتوانند قبل از اسم، گروه اسمی و ضمیر مستقل واقع شوند و تنها میزبان واژهبست واقع میشوند. در موکری علاوه بر حروف اضافۀ ساده و صورتهای مطلق، حروف اضافۀ مرکب و پیراموناضافهها نیز وجود دارند. پیراموناضافهها در موکری دو دستهاند: ساده و پیچیده. پیراموناضافههای ساده متمم اسمی میپذیرند، ولی همراه نوع پیچیدۀ آنها هم صورتهای کامل و هم واژهبستها میتوانند نقش متمم را ایفا کنند. از اینرو مقالۀ پیشرو در تلاش است تا پس از شناسایی واژهبستهای ضمیری کردی موکری، نحوۀ تعاملشان با انواع حروف اضافۀ موکری و چگونگی توزیع و جایگیری آنها را براساس محدودیتهای ترادف در چارچوب نظریۀبهینگی تحلیل نماید. تحلیل دادهها نشان محدودیتهای "حفظ یکپارچگی حوزه" و "عدم اجازه وقوع واژهبست در ابتدای گروه" در سلسله مراتب محدودیتها بالاتر از محدودیت "حضور واژهبست در چپترین لبۀ حوزه" قرار میگیرند و این چینش منجر به جایگیری واژهبست در جایگاه دوم میگردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانهای انجام گرفته و بهمنظور گردآوری دادهها از شمّ زبانی نگارندۀ اصلی (به عنوان گویشور کردی مرکزی (گویش موکری، اشنویه)) و نیز گویشوران اصیل این زبان به همراه فیشبرداری از کتب، مجلات و نوشتارهای سایتها و ضبط حدود 20 ساعت صدای گویشوران گویش مورد نظر استفاده شده است.
Historical linguistic studies on words lead to finding clitics. Clitics function like independent words but they are phonologically dependent and in order to be pronounced they attach neighboring elements. Clitics attachment to their hosts can appear in different forms: proclitic, mesoclitic,endoclitics and enclitic. They are very important because clitics are where morphology, syntax, and phonology meet. Mukri Kurdish clitics which are highly mobile can be hosted by different categories including prepositions. Two groups of adpositions are found in Mukri which appear as both preposition and postposition. MacKenzie (1961:121-3) recognizes two kinds of prepositions in Mukri: simple prepositions and absolute forms. The prepositions of the first group occur immediately before a noun (or a noun phrase) and a pronoun which they govern, while the absolute forms which are fewer in number cannot occur before an independent noun, a noun phrase or an independent pronoun and can take only clitics as their complements. Besides the aforementioned ones compound prepositions and circumpositions are also found in Mukri. Circumpositions can be both simple and complex. Simple circumpositions can take only nominal complements but the complex circumpositions can take both clitics and full forms as their complements. The present article tries to investigate the interaction of different kinds of Mukri adpositons with pronominal clitics using Optimality Theory constraints in Prepositional Phrase (PP). The constraints which play role in clitic placement within PP are NonInitial (cli, PP), Integrity (PP) and LeftMost (cli, L, PP). Data analysis against Optimality Theory constraints showed that constraints NonInitial (cli, PP) and Integrity (PP) dominate LeftMost (cli, L, PP). Finall it was concluded that Mukri Kurdish pronominal clitics place in the second position. The research method of this article is descriptive – analytic and fieldwork. To collect the data the main author’s intuition as the native speaker of the dialect under the discussion, 20 hours recorded speech, Mukri Kurdish sites and newspapers have been used.
خلاصه ماشینی:
از اينرو مقالۀ پيشرو در تلاش است تا پس از شناسايي واژهبست هاي ضميري کردي موکري، نحؤە تعامل شان با انواع حروف اضافۀ موکري و چگونگي توزيع و جايگيري آنها را براساس محدوديت هاي ترادف در چارچوب نظريۀبهينگي تحليل نمايد.
از اين رو مقالۀ پيشرو در تلاش است ضمن تشريح و شناسايي واژهبست ها و نحؤە توزيع شان (در گونۀ زباني مورد مطالعه )، آنها را بر اساس محدوديت هاي جهاني نظريۀ بهينگي در حوزٔە حرفاضافه تحليل و بررسي کرده تا خلاء ناشي از عدم مطالعات توصيفي و نظري زبانشناسان کرد و غيرکرد را نسبت به اين عناصر کليدي تا حدودي پر کند.
واژه بست هاي ضميري کردي موکري و جايگاه آنها فرض نظريۀبهينگي بر اين است که تعداد زبانها نميتواند بيشتر از چينشِ مرتبه بندي محدوديت ها باشد.
در نظريۀبهينگي به عنوان نظريۀ برونداد بنيان محدوديت هايي که نقش تعيين جايگاه واژهبست را به عهده دارند جهاني هستند ولي مرتبه بندي آنها از زباني به زبان ديگر متفاوت است .
حال به کمک نکات بالا ميتوان محدوديت هاي دخيل در تعيين جايگيري را چنين معرفي نمود: هنگام حضور واژهبست کردي مکري در حوزٔە گروه فعلي، واژهبست متمايل به جايگيري در چپ ترين لبۀ حوزٔە خود (با توجه به رسم الخط انگليسي) است و هرگز در ابتداي گروه فعلي واقع نميشود.
٨. نتيجه در اين مقاله ابتدا واژهبست هاي ضميري موکري شناسايي و به منظور تعيين جايگاه آنها در گروه حرفاضافه و چگونگي تعامل شان با حروف اضافه در چارچوب نظريۀبهينگي مورد بررسي قرار گرفتند.
Aspects of the theory of clitics, Oxford & New York, Oxford University Press.