چکیده:
برخی از فقها در اثبات حرمت ابدی ناشی از ازدواج با زن شوهردار، به روایات ازدواج با معتده، به ضمیمۀ اولویت تمسک کردهاند. دلیل اصلی، روایات است و این در حالی است که روایات نیز در تعارض با یکدیگرند. مهم، تعارض روایات زراره و روایات عبدالرحمن بن حجاج است. در فرض دخول جاهلانه، طبق روایات زراره، حرمت ابدی مترتب میشود؛ در حالیکه طبق روایات عبدالرحمن، در فرض جهل، حرمت ابدی نفی شده است. گرچه روایات عبدالرحمن، از جهت دخول و عدم دخول، مطلق است، اما تقییدِ این روایات به فرض عدم دخول، عرفی نیست؛ لذا تعارض، با این روش حل نمیشود. اما دو جمع عرفی با نتایجی متفاوت در این مسأله قابل ارائه است که جمع نخست، عرفیتر است. طبق جمع نخست، روایات زراره، به مرد شاک و روایات عبدالرحمن، به فرض غفلت یا جهل مرکب مرد اختصاص مییابد؛ اما طبق جمع دوم، روایات زراره، به جهل زوجین و روایات عبدالرحمن، به جهل مرد و علم زن حمل میشود. بنابر این، حرمت ابدی ناشی از ازدواج با زن شوهردار، ملحق به ازدواج با معتده نیست؛ زیرا در ازدواج با معتده، مجردِ دخول، یا علم به معتده بودن برای حکم به حرمت ابدی کافی است.
خلاصه ماشینی:
روایت دوم: موثقۀ زراره که عبارت است از: ابن أبي عمیر عن ابن بکیر عن زرارة عن أبي جعفر: «فِی امْرَأَةٍ فَقَدَتْ زَوْجَهَا أَوْ نُعِی برای نمونه: فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ج2، ص243؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج23، ص580؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ج11، صص225 – 226؛ نجفی، جواهر الکلام، ج29، ص434؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقى، ج14، صص130 – 133؛ خویی، موسوعة الإمام الخوئي، ج32، صص190 – 191.
4 این طریق را شیخ در تهذیبین به این صورت آورده، ولی چون به حسب معمول، روایات عبد الله بن بکیر به وسیلۀ عمویش زراره، از أبی جعفر (علیهالسلام) میباشد، و خیلی روشن نیست که او امام باقر (علیهالسلام) را درک کرده باشد، و متن حدیث عین همان متنی است که به طرق دیگر نقل شده است؛ لذا به گمان بسیار قوی، زراره از سند افتاده است.
اما این برداشت صحیح نیست و مراد، شوهر اول است؛ زیرا: اولاً، ذیل روایت چنین آمده است: «وَ لَها مِنَ الأخیرِ المَهرُ بِمَا استَحَلَّ مِن فَرجِهَا»؛ لذا دخول شوهر دوم فرض شده، و عبارت به صورت «إن استَحَلَّ مِن فَرجِهَا» نیست تا دو صورت دخول و عدم دخول برای شوهر اخیر، صحیح باشد.
صورت پنجم و ششم (جهل مرد و علم زن، همراه دخول، یا بدون دخول): در این صورت چنانچه مرد غافل یا جاهل مرکب باشد، به مقتضای صحاح عبدالرحمن، زن حرام ابدی نیست، ولی اگر مرد شاک باشد و بدون حجت شرعی اقدام به ازدواج کند، موثقۀ اُدیم، بی معارض، حکم به حرمت ابدی میکند.
صورت هشتم (علم مرد و جهل زن، بدون دخول): در این فرض، دلیل بر حرمت ابدی وجود ندارد؛ زیرا موثقۀ اُدیم مختص به فرض علم (حجت) زن است.