چکیده:
مباشر در عرصه حقوق جزا به عاملی که به صورت مستقیم موجب پدید آمدن جنایتی می گردد
اطلاق می شود. به طوری که حاصل عملکرد جنایت بدون هیچ گونه تردیدی منتسب به او است.
کسی است که بی واسطه و به طور مستقیم با اقدام خود ، موجب حصول نتیجه مجرمانه شود بی
تردید مباشر یا عملگر مستقیم جرم است ک در قوانین مجازات ایران(مصوب 1392) تحت عنوان
مباشر یا فاعل جرم، نتیجه مجرمانه ای را به وجود می آورد. سبب امری است غیر مستقیم و با
واسطه که منجر به جرم یا زیان می شود و مستقیما منتهی به آن نمی گردد، به دیگر سخن از
دیدگاه فقه، سبب امری است که زمینه تاثیر علّت را فراهم می کند و مستقیما و فی نفسه،
موجب جنایت یا خسارت نمی شود. در واقع می توان گفت که سبب عاملی است که هر گاه به
مانعی برخورد کند باعث وجود چیزی می شود. در حقوق مجازات ایران، بین مباشر و سبب ارتباط
جدائی ناپذیر یا به بیانی دیگر ارتباط سامانداری وجود دارد. زیرا در هر دو مورد، عامل موجب
صدمه یا جنایت بر فرد مجنی علیه وجود دارد. رابطه علیت بین فعل مباشر و سبب، ترک فعل و
تسبیب به طوری که کسی که ترک کننده فعلی است که موجب نجات جان فرد می شود و به
سبب این ترک فعل، فرد مجنی علیه جان می دهد نیز نوعی سبب در عرصه حقوق جزا محسوب
می شود. در مبانی قانون مجازات ایران، مراجعه به عرف متداول در تشخیص قوی تر بودن سبب
نسبت به مباشر جرم یا بزه از اهمیت شایانی برخوردار است که بر اساس ملاکات معتبر در مبانی
فقه امامیه و تدبر در همه ابعاد جرم و اقسام آن شکل یافته است.
خلاصه ماشینی:
رابطه عليت بين فعل مباشر و سبب ، ترک فعل و تسبيب به طوري که کسي که ترک کننده فعلي است که موجب نجات جان فرد مي شود و به سبب اين ترک فعل ، فرد مجني عليه جان مي دهد نيز نوعي سبب در عرصه حقوق جزا محسوب مي شود.
موسوي خميني، روح الله ، تحرير الوسيله ، ج ٢، ص ٣٦١ در نتيجه مباشر جرم ، کسي است که بي واسطه و به طور مستقيم با اقدام خود ، موجب حصول نتيجه مجرمانه شود ، مثل اينکه با دست خود ، ديگري را بکشد و نيز کسي است که با واسطه اي به ارتکاب جرم دست زده که از نظر عرف ، از آنجا که مشخص و آشکار نيست واسطه محسوب نمي شود و جرم به خود او مستقيما نسبت داده مي شود ، مانند کسي که با کارد و شمشير و يا تفنگ ، که واسطه ي قتل و ابزار آن است ، کسي را بکشد .
در قوانين مجازات ايران عنوان مباشر يا فاعل جرم به کسي اطلاق مي شود که به طور مستقيم عملي را انجام داده يا ترک مي کند و نتيجه مجرمانه اي را به وجود مي آورد مانند کسي که با دست هاي خود گلوي ديگري را گرفته و چندان فشار دهد تا خفه شود .
قانون مجازات اسلامي در ماده ٤٩٤ اين مفهوم را مورد تاکيد قرار داده است و به موجب آن مباشرت آن است که جنايت مستقيما توسط خود مرتکب واقع شود.