چکیده:
شاهنامه در دل تاجیکان اثر گذاشته و فرهنگ آنها با این کتاب یگانه شده است این یگانگی در قصهها و سنتها و نامگذاریهای شاهنامهای از یکطرف و در جغرافیای مشترک شاهنامه از طرف دیگر نامبردار شده است یکی از زمینههایی که تعلق خاطر ملتی به شاعری یا شخصیتی را بیشتر میکند، این است که آن شاعر یا شخصیت در سرزمین آنها زیسته باشد و به اصطلاح با او جغرافیای مشترکی داشته باشند. اشتراک در جغرافیا اشتراک در علایق را پدید میآورد.
حضور نامهایی مانند بخارا، سمرقند، ختلان، شومان، بدخشان، هیتال، ویسهگرد و سغد در نقشۀ شاهنامه و وقوع برخی از حوادث در این اماکن سبب میشود که حضور ذهنی این کتاب نسبت به سرزمینهای معهود بیشتر و روشنتر باشد و در نتیجه تعلق این کتاب را به باشندگان آن سرزمینها بیشتر کند. همین امر و خاطرات فرهنگی قوم تاجیک از حوادث مربوط به شاهنامه مانند داستان خون سیاوش انگیزه دیگری در پیوند بیشتر شاهنامه با فرهنگ تاجیکان است.
خلاصه ماشینی:
از ولایت چغانیان و بالاخص شاه چغانی در روزگار ساسانیان در زمان جنگ با هیاطله چند بار نام برده شده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (شاهنامه، 7/241) میدانیم چغانیان یعنی قلمرو شاه چغانی ناحیهای بوده است که از میانۀ دامنههای کوهستانی کشور کنونی تاجیکستان تا ساحل شرقی جیحون به موازات بلخ ادامه داشته و شهر ترمذ مرکز آن به شمار میرفته است.
در داستان خاقان چین بار دیگر نام شاه این ولایت در کنار خاقان چین آمده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (3/237) در بخش تاریخی شاهنامه یعنی در پادشاهی انوشیروان هنگامی که خاقان برای وی هدایایی میفرستد میخوانیم: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (7/238) نام ویسهگرد در بیت دوم که بهصورت ویشگرد هم در شاهنامه (4/16) آمده شهری مهم بر سر یکی از شاهراههای ورارود بوده که ترمذ و کاشغر در مرز چین را به هم متصل میکرده و نام آن در کتب جغرافی قدیم زیاد آمده است.
از سغد بهعنوان مهمترین ولایت فرارود در شاهنامه همچون یک شهر همراه با شهرهای عمدۀ سمرقند، بخارا و پنجکنت یاد شده است در پیامی آشتیجویانه که افراسیاب برای سیاوش میفرستد از کرسیوز میخواهد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (2/254) وقتی به تقاضای رستم افراسیاب برای تضمین صلح صد گروگان را به نزد وی میفرستد و قرار است عقب بنشیند، {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (2/260) چنانکه میبینیم از سغد یعنی قلمرو افراسیاب بهعنوان شهری همانند سمرقند و بخارا نام برده شده درحالیکه سغد شامل سمرقتد و بخارا و پنجکنت هم بوده است (فرهنگ جغرافیای تاریخی شاهنامه، 374).