چکیده:
ولایت از اصطلاحاتی است که در معارف و علوم اسلامی از جایگاه ویژهای برخوردار است
و در آیات و روایت بسیاری در معانی گوناگون به کار رفته و از آنجا به علوم اسلامی همچون
کلام، فقه، فلسفه و عرفان اسلامی راه یافته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی
مبتنی بر منابع کتابخانه ای به بررسی اجمالی این مفهوم در برخی از حوزههای علوم اسلامی
پرداخته و نتیجه حاصل از آن، این است که این مفهوم در عرفان به طور عمیقتر و ریشه ای تر
مطرح شده است؛ به طوری که کمتر کتاب عرفانی است که فصلی به موضوع ولایت اختصاص
نداده باشد و میتوان ادعا کرد که مفهوم ولایت در شکل نظری آن، در مباحث عرفانی پیش
از سایر علوم اسلامی مطرح شده و بسط یافته است.
خلاصه ماشینی:
ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم( در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﺧﻮدﺷﺎن وﻟﻰ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻣﻘﺎم را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد و ﭘﺲ از اﻳﺸﺎن، ﻃﺒﻖ دﻻﻳﻞ ﻣﻮرد ادّﻋﺎى ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ( رﺳﻴﺪه اﺳﺖ (ﻣﻄﻬﺮى، ﭘﻴﺸﻴﻦ، ص٢٨١).
ﻣﻨﻈﻮر از وﻻﻳﺖ ﺗﻜﻮﻳﻨﻰ، آﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در اﺛﺮ ﭘﻴﻤﻮدن ﺻﺮاط ﻋﺒﻮدﻳﺖ، ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻗﺮب اﻟﻬﻰ ﻧﺎﺋﻞ ﻣﻰﮔﺮدد و اﺛﺮ وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻗﺮب- اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺎﻟﻰ آن- اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ و واﻗﻌﻴﺘﻰ اﺳﺖ، در وى ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺎ داﺷﺘﻦ آن ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ، ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺳﺎﻻر ﻣﻌﻨﻮﻳﺎت، ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺿﻤﺎﺋﺮ و ﺷﺎﻫﺪ اﻋﻤﺎل، ﺣﺠﺖ زﻣﺎن ﻣﻰﺷﻮد.
وﻻﻳﺖ درﻳﭽﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آن، ﻓﻴﺾ وﺟﻮد از ﺣﻀﺮت اﺣﺪﻳﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻤﻜﻨﺎت ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اوﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﻋﻘﻠﻰ در اﻋﻴﺎن ﺛﺎﺑﺘﻪ و اﺳﻤﺎء اﻟﻬﻰ ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ، ﻣﺠﺎل ﺗﺤﻘّﻖ وﺟﻮدى ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ.
ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻴﻨﻴﺖ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ اﷲ، و حقیقت ﻣﺤﻤﺪى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﺎدر ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ درﻳﭽﻪ ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز اﺳﻤﺎء اﻟﻬﻰ و اﻋﻴﺎن ﺛﺎﺑﺘﻪ اﺳﺖ.
ﺑﺮاى درك روﺷﻦﺗﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ، اﺑﺘﺪا ﺣﻀﺮات ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده، و ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﻮﺿﻴﺤﻰ در ﺑﺎب ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ ﻣﻄﻠﻖ، اﺳﻤﺎء اﻟﻬﻰ و اﻋﻴﺎن ﺛﺎﺑﺘﻪ اراﺋﻪ ﻣﻰشود ﺗﺎ در اداﻣﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺤﻤﺪى، ﺷﺄن و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ در ﻧﻈﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد.
اﻳﻦ واﺳﻄﻪ در ﻋﺮف اﻫﻞ ﻣﻌﻨﺎ، ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺒﺮى ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺎن اﺳﻤﺎء اﻟﻬﻰ اﺳﺖ (ﭘﻴﺸﻴﻦ، ص٧٨).
اﻳﻦ اﻋﻴﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ واﺳﻄﻰ اﺳﺖ ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻰ و ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد ﻛﻪ در آن ﺻﻮرت ﻋﻘﻼﻧﻰ و ﻛﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻗﺮار دارد.