چکیده:
یکی از مهمترین ویژگیهای قضایای تجربی ازدیدگاه ابنسینا که موجب قرارگیری آنها درزمرۀ مبادی برهان میشود، اتصافشان به یقین است. شیخالرئیس در موارد متعدد به یقینیبودن این قضایا تصریح کرده؛ اما در سخنانی معدود از وی بهنوعی یقین تامّ و محض از مجرّبات نفی شده است. در این پژوهش، با استفاده از روش تفسیر تحلیلی متنمحور و تحلیل انتقادی نشان دادهایم که براساس مبانی نظری و تاحدودی عملی موردنظر ابنسینا نمیتوان تجربه را مفید یقین دانست. بهلحاظ نظری، دو دلیل حداقلی و حداکثری را برای توجیه این مسئله میتوان ذکر کرد: طبق دلیل حداقلی، تجربه صرفاً در حالت مشاهدۀ دائمی، مفید یقین تامّ است و مطابق دلیل حداکثری، حتی وقوع دائمی نیز به حصول یقین نمیانجامد؛ زیرا بهسبب ابتنای مجرّبات بر محسوسات- که طبق نظر نهایی ابنسینا ازنوع شبهیقینی هستند- مجرّبات نیز ازنوع شبهیقینی خواهند بود و البته این مطلب با ابتنای تجربه بر برهان لمّی تعارضی ندارد؛ زیرا ابنسینا برهان لمّیای را که در آن از صغرای غیردائم استفاده شده باشد، مفید یقین نمیداند؛ بهعلاوه، با فرض امکانداشتن حصول یقینی در فرایند تجربه، ازجهت عملی، کشف دقیق سبب ذاتی و بهتبع آن، رسیدن به یقین، بسیار دشوار است و بهندرت تحقق مییابد.
خلاصه ماشینی:
به لحاظ نظری ، دو دلیـل حـداقلی و حداکثری را برای توجیه این مسئله می توان ذکر کرد: طبق دلیل حداقلی ، تجربـه صـرفا در حالـت مشـاهده دائمی ، مفید یقین تام است و مطابق دلیل حداکثری ، حتی وقوع دائمی نیز به حصول یقین نمی انجامد؛ زیـرا به سبب ابتنای مجربات بر محسوسات - که طبق نظر نهایی ابن سینا ازنوع شـبه یقینی هسـتند- مجربـات نیـز ازنوع شبه یقینی خواهند بود و البته این مطلب با ابتنای تجربه بر برهان لمی تعارضـی نـدارد؛ زیـرا ابن سـینا برهان لمی ای را که در آن از صغرای غیردائم استفاده شده باشد، مفید یقین نمی دانـد؛ بـه عـلاوه ، بـا فـرض امکان داشتن حصول یقینی در فرایند تجربه ، ازجهت عملی ، کشف دقیق سبب ذاتی و به تبع آن ، رسـیدن بـه یقین ، بسیار دشوار است و به ندرت تحقق می یابد.
هرچند در پایان نامۀ کارشناسی ارشد یکی از نگارنـدگان ایـن مقالـه بـا عنـوان جایگـاه تجربه در روش شناسی علمی ابن سینا (فدائی ، ١٣٩٦)١، براساس مبانی موردنظر شیخ الـرئیس درزمینۀ محسوسـات ، یقـین حاصـل از تجربـه نقـد شـده اسـت ، در ایـن مقالـه عـلاوه بـر به دست دادن دو نوع تحلیل منطقی ، بررسی بیشـتر و دقیـق تری درخصـوص غیریقینی بـودن محسوسات صورت گرفته و همچنین تأثیر آن ها در شبه یقینی کـردن برهـان لمـی منجـر بـه تجربه توضیح داده شده است ؛ به علاوه ، ناظر به خطا در تشخیص سبب ذاتی نیـز از مطلـب 2 جدیدی برگرفته از قانون ابن سینا استفاده شده است .