چکیده:
یکی از شخصیت های مهم و افسانه ای شاهنامه فردوسی، جمشید است. جمشید شاه و جزییات حکومت او در برخی نگاره های دونسخه به تصویر درآمده است. نگاره پادشاهی جمشید در شاهنامه بایسنقری و نگاره دربار جمشید در شاهنامه طهماسبی هردو بازنمایی تصویری پادشاهی جمشید و عملکردهای او است. اهمیت موضوع در هر دو نگاره ضرورت انجام پژوهش حاضر را ایجاد کرده و هدف پژوهش، شناسایی چگونگی بازنمایی شخصیت جمشید در شاهنامه بایسنقری و طهماسبی و نیز شناخت وجوه اشتراک و افتراق ویژگی های جمشید و نوع تصویرسازی صحنه ها در دو نگاره می باشد. بنابراین دو سوال مطرح شده است: 1- شخصیت جمشید در دو نگاره پادشاهی جمشید و دربار جمشید در شاهنامه های بایسنقری و طهماسبی چگونه و با چه ویژگی هایی بازنمایی شده است؟ 2- چه عوامل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی باعث شده جزییات بیشتر و دقیق تری در نگاره شاهنامه شاه طهماسب نسبت به شاهنامه ی بایسنقری اعمال شود؟ شایان ذکر است پژوهش پیش رو با جست وجو در منابع کتابخانه ای و مشاهده دو نمونه نگاره، به شیوه توصیفی- تحلیلی- تطبیقی انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد نگاره شاهنامه طهماسبی نسبت به نگاره شاهنامه بایسنقری جزییات دقیق تری از حکومت جمشید را ارایه کرده و حکومت جمشیدشاه مقتدرانه تر، پرتجمل تر و به صورت عناصر تصویری بیشتر و مفصل تر بازنمایی شده به طوری که تعداد عناصر انسانی در نگاره بایسنقری 15 نفر و در نگاره طهماسبی 28 نفر به همراه تصویر دو دیو می باشد.
One of the important and mythical characters of Ferdowsi's Shahnameh is Jamshid. In the Baysonqor’s and Tahmasp’s Shahnameh, a scene attributed to Jamshid is illustrated. Jamshid’s kingdom miniature in Baysonqor’s Shahnameh and Jamshid’s court miniature in Tahmasp’s Shahnameh are both visual representations of the content of Jamshid's kingdom and its king functions. The importance of the common theme in both of the Shahnameh paintings has led to the necessity of a comparative study. The purpose is to identify how Jamshid's personality is represented in the Jamshid’s kingdom miniature in Baysonqor’s Shahnameh and Jamshid’s court miniature in Tahmasp’s Shahnameh and understanding the similarities and differences between Jamshid's personality and Illustration type of two miniatures. The study was done to answer these questions: 1-How is Jamshid's personality represented in Baysonqor’s and Tahmasp’s Shahnameh miniatures and what are the features? 2- What cultural, political and social factors have led to more and more detailed and precise in Tahmasp’s Shahnameh painting than Baysonqor’s Shahnameh? In this research, library and documentary information have been studied with descriptive-analytical and comparative approach and the results show that is illustrated more details and visual elements in the Jamshid’s court miniature in Tahmasp’s Shahnameh and the number of these elements is less in the Jamshid’s kingdom miniature in Baysonqor’s Shahnameh. Also Jamshid’s government in Tahmasp’s Shahnameh is illustrated Authoritative, powerfully, luxurious and excellent and also the number of human elements in Baysonqor’s Shahnameh miniature is 15 and in Tahmasp’s Shahnameh miniature is 28 and the image of two demons.
خلاصه ماشینی:
بنابراین دو پرسش مطرح شده است: 1- شخصیت جمشید در دو نگاره پادشاهی جمشید و دربار جمشید در شاهنامههای بایسنقری و طهماسبی چگونه و با چه ویژگیهایی بازنمایی شده است؟ 2- چه عوامل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی باعث شده جزئیات بیشتر و دقیقتری در نگاره شاهنامه شاه طهماسب نسبت به شاهنامهی بایسنقری اعمال شود؟ شایان ذکر است پژوهش پیشرو با جستوجو در منابع کتابخانهای و مشاهده دو نمونه نگاره، به شیوه توصیفی- تحلیلی- تطبیقی انجام شده است.
چه عوامل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی باعث شده جزئیات بیشتر و دقیقتری در نگاره شاهنامه شاه طهماسبی نسبت به شاهنامه بایسنقری اعمال شود؟ برای دستیابی به سؤالات مطرحشده ابتدا تعریف آیکونولوژی از منظر اروین پانوفسکی ارائه شده است و سپس شخصیت جمشید در شاهنامه فردوسی و متون کهن و سپس داستان جمشید و پیشهورزان مورد بررسی قرار گرفته است.
در مورد مطالعهی نگارگری از منظر آیکونولوژی باید خاطرنشان کرد ناهید عبدی (2008) در پایاننامه مقطع دکترای خود در دانشگاه هنر تهران به موضوع "بررسی تحلیلی نگارگری ایران در مکاتب هرات و تبریز از منظر آیگونوگرافی" پرداخته است و همچنین "بررسی نقشمایههای آیکونوگرافیک از ورای دو شاهنامه بایسنقری و طهماسبی" (2012) هم عنوان مقاله عبدی است و در شماره 3 از نشریه کیمیای هنر به چاپ رسیده است.
همچنین اکرم احمدی توانا (2014) هم از پژوهشگرانی است که "بررسی بینامتنی نگاره پادشاهی جمشید از شاهنامه بایسنقری" حاصل مطالعات او میباشد و احمدی توانا در این پژوهش به این نتیجه دست یافته که تصویر نگاره به متن اصلی وفادار بوده و روابط بینامتنی واضح و قابل تأکید در آن بسیار است.