چکیده:
طوفان گرد و خاک همواره به عنوان یک پدیده جوی مخاطرهآمیز و محدود کننده برای همه گونه فعالیتهای انسانی و محیط طبیعی و انسانی میباشد. همهساله در مناطق مختلف جهان خسارتهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فراوان و غیر قابل جبرانی ببار میآورد. بطور طبیعی این پدیده اقلیمی در اقلیمهای خشک و نیمه خشک ظهور و بروز بیشتری از اقلیمهای مرطوب دارد. بیابانهای گسترده و فاقد پوشش گیاهی مناسب، استفاده نامطلوب از زمین و تغییرات کاربریهای ناسازگار با اقلیم منطقه، پایین بودن سطح فناوری در این کشورها برای مقابله یا سازگاری با پدیده طوفانهای گرد و خاک و بسیاری از علل و عوامل دیگر این پدیده را به یک مخاطره تبدیل نموده است. طوفانها پدیدههای جوی تشدید شدهای هستندکه گاه با بارشهای شدید و گاه با گرد وخاک همراه میباشند. طوفانهای گرد و خاک و بخصوص طوفانهای با دید افقی کمتر از ۲۰۰ متر همواره خسارت بار و مخل آسایش ساکنین بوده است. در سالهای اخیر فراوانی این پدیده در مناطق غرب و جنوب غرب ایران بخصوص در دوره سرد سال روند افزایشی نشان میدهد. برای بررسی این پدیده، با استفاده از دادههای روزانه، دید افقی کمتر از ۲۰۰ متر منطقه غرب و جنوب غرب ایران در یک دوره آماری ۳۳ساله (۱۹۸۷ تا ۲۰۱۹) استخراج شده است. و با توجه به متفاوت بودن دو منطقه مورد نظر پراکنش ماهانه، و سالانه و فصلی طوفانهای گرد و خاک در این منطقه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که تباین اساسی بین دو منطقه مطالعاتی در پراکنش مکانی طوفانهای گرد و خاک در دو فصل پاییز و زمستان است. در این دو فصل بالاترین فراوانی طوفانهای گرد و خاک در منطقه غرب در ایستگاههای شرقی منطقه بخصوص در ایستگاههایی مانند همدان، کنگاور، قروه و بیجار است و کمترین تعداد طوفانهای گرد و خاک در غرب منطقه رخ داده است. در صورتی که در منطقه جنوب غرب بالاترین تعداد طوفانهای گرد و خاک از ایستگاههای غربی استان خوزستان گزارش شده است. ایستگاههای همانند دزفول و بستان بالاترین فراوانی طوفانهای گرد و خاک را ثبت کردهاند. به نظر میرسد طوفانهای دوره سرد منطقه غرب ایران از مبادی دورترتولید شده و در لایههای میانی جو بر روی منطقه غربی منطقه همانند همدان و کنگاور منتقل شده است. در صورتی که طوفانهای گرد و خاک منطقه جنوب غرب در شرایط همدیدی متفاوت و از مبادی نزدیکتر و در لایه زیرین وردسپهر وارد منطقه شده است.
Introduction
Dust storms are one of the significant phenomena in the desert areas of the world. It is internationally agreed that days with visibility below 1000 metres due to dust present in the air are a result of strong winds. This atmospheric phenomenon causes damage or environmental, social and economic damage. Dust storms with visibility of fewer than 200 meters are the most severe storms that can occur in an area. Such storms disrupt the normal life of the residents and cause damage. In this research, the temporal and spatial distribution, as well as the occurrence of such storms in the two regions of southwest and west of Iran, have been investigated. Preliminary evidence indicates an increase in the frequency of these storms. On the other hand, these two regions are important regions of Iran in terms of agricultural and industrial production and population centers. The increase of such storms can cause serious damage to the economy, agriculture and health of the two population poles of the country. For analytical comparison of dust storms in Iran, two regions, 1- southwest including (Khuzestan, Kohkiluyeh and Boyer Ahmad and Chaharmahal and Bakhtiari provinces); 2- west including (Ilam, Kermanshah, Kurdistan, Hamedan and Lorestan provinces) it's been chosen. To select sample stations, after receiving dust data from all synoptic stations of 8 provinces from the Meteorological Organization, including (88 synoptic stations), the data were analyzed. According to the aim of the study, which was to investigate the trend of changes in the phenomenon of severe dust in the last three solar cycles (33-year statistical base), 28 stations of the above stations had the desired conditions. Then, the data with horizontal visibility less than 200 m were sorted. Frequency of dusty days in Excel environment; Extracted daily, monthly, seasonally and annually. SPSS software was used to investigate the traits and data scatter. Finally, from ArcGis10.6 software to draw maps, as follows; The topography of the area is shown as a zoning map and quantitative characteristics of dust events are displayed as a Bar / Column.
خلاصه ماشینی:
مقايسه و تحليل پراکنش زماني و مکاني طوفان هاي گرد و خاک با ديدکمتر از ٢٠٠ متر در غرب و جنوب غرب ايران حسن لشکري١؛ دانشيار اقليم شناسي، گروه جغرافياي طبيعي ، دانشکده علوم زمين ، دانشگاه شهيد بهشتي ، تهران ، ايران .
براي بررسي اين پديده ، با استفاده از داده هاي روزانه ، ديد افقي کمتر از ٢٠٠ متر منطقه غرب و جنوب غرب ايران در يک دوره آماري ٣٣ساله (١٩٨٧ تا ٢٠١٩) استخراج شده است .
تا توجه مسئولين و برنامه ريزان ملي و منطقه اي به اين نقاط جلب شده و در تخصيص بودجه هاي لازم براي مقابله و کاهش اثرات آن بر زيست و سلامت ساکنين تجديد نظر نمايند ١ - Dust Storm Event داده ها و روش کار • قلمرو جغرافيايي مورد مطالعه در اين تحقيق دو منطقه غرب و جنوب غرب کشور به عنوان منطقه هدف تحقيق انتخاب شده است .
از لحاظ پراکنش ماهانه طوفان هاي گرد و خاک با ديد کمتر از ٢٠٠ مر در منطقه جنوب غرب ايران بالاترين فراواني اين گونه طوفان ها به ترتيب به ماه هاي ژانويه و دسامبر بالاترين ميانگين ماهانه را ثبت کرده اند.
از لحاظ زماني نيز، بيشترين تعداد طوفان هاي گرد و خاک ثبت شده با ديد کمتر از ٢٠٠ متردر ايستگاه هاي نمونه ، به ترتيب آوريل ٣١، مي ٢٢ و ژوئن ٢٣ بوده است .
تفاوت ديگري که در اين فصل مشاهده مي شود ايستگاه هايي که بالاترين تعداد طوفان گرد و خاک را ثبت کرده اند از جنوب منطقه به ايستگاه هاي شمالي استان خوزستان جابجا شده است .