چکیده:
همزمان با خلق آثار نوگرای نقاشیخط در مکتبسقاخانه، که در آن خط بهمثابه یک عنصر تزئینی، از بند بیان مفاهیم رهاشده، هنرمندانی به بازیابی هنری از دوران صفوی و قاجار با عنوان خطوط تفننی پرداختند. هنری که بهکمک خط، به آفرینش فرمهای معنادار پرداخته و امروزه با نام خطنقاشی شناخته میشود. در این گرایش، تصاویری از حیوانات مقدس در دین اسلام بهوسیلهی خطوط تزئینی خلق شده است. از مهمترین آن تصاویری موسوم به مرغ بسمالله است. در سالهای اخیر بهدلیل عدم وجود تعاریف بنیادین در این باب، زایش هنری منسجمی شکل نگرفته و تولیدات هنری بهدلیل نبودن تسلط بر خوشنویسی تزئینی در دستهبندی هنر نقاشیخط قرار گرفتهاند. پژوهش پیشرو با هدف کشف ویژگیهای ماهیتی این هنر و بیان تعاریف ریشهای برای دستیابی به ساختار علمی مستحکم (با تمرکز بر موضوع مرغ بسمالله، رسامیشده توسط استاد رضا مافی) صورت گرفته است. سؤالات مطرح شده بدین شرح است: 1-مفهوم نوشتار و تصویر در مرغ بسمالله، از منظر نشانهشناسی تصویری چیست؟ 2-استفاده از کدام خط و تکنیک خوشنویسی در آثار موسوم به مرغ بسمالله، رایجتر است؟ 3-اشکال و نقوش در خطنقاشی مرغ بسمالله با رویکرد نشانهشناسی تصویری، در کدام دستهبندی قرار میگیرند؟ روش تحقیق مقاله، توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات برمبنای اسناد علمی معتبر در تحقیقات کتابخانهای، با استفاده از ابزاری چون فیش و جدول جمعآوری و دستهبندی شده است. بعد از ارائه نمونههایی از مرغ بسمالله، بهمطالعهی نمونهی آماری، با رویکرد نشانهشناسی تصویر برمبنای دلالتهای صریح و ضمنی پرداخته شده است. در نهایت این نتیجه حاصل شد که در تمامی اعصار مرغ بسمالله حاوی مضامین مذهبی با خط ثلث و یا نستعلیق بهواسطهی تکنیک خط مُشَکَّل بهتحریر درآمده است. نشانهها بهشکل نمادین و شمایلی بهکار گرفته شدهاند و در آن برخلاف آثار نقاشیخط، حروف و کلمات به انتقال معنای قراردادی خود میپردازند.