چکیده:
نقشبرجسته بیستون، یادمان مصوری از پیروزیهای داریوش اول هخامنشی است که بهمراه کتیبۀ پیرامونیاش به لحاظ تاریخی و هنری از اهمیت فراوانی برخوردار است. برخی از نقوش و ویژگیهای هنر هخامنشی، برای بار نخست در این یادمان به نمایش درآمدند و در آثار بعدی آنان تکرار و بازنمایی شدند. بسیاری از نقشمایهها و ویژگیهای بصریِ این نقشبرجسته، برگرفته از نقوش و هنر تمدنها و اقوام پیشین بوده که در قابی جدید و متفاوت بازنمایی شدهاند. هدف این پژوهش، شناخت و ریشهیابیِ نقوش و ویژگیهای بصری و نمادین نقشبرجسته بیستون و چگونگی بازنمایی آنها است. سؤالات این پژوهش نیز چنین است: 1. نقشمایهها و ویژگیهای بصری و نمادینِ نقشبرجسته بیستون، بیشتر بازنمایی از نقوش و هنر کدامیک از تمدنها و اقوام پیشین بوده و کدام ویژگی بصریِ نقشبرجسته بیستون، موجب متمایز و متفاوت شدن آن از نمونههای قبلی شدهاست؟ 2. تصویر پیکرۀ قرصبالدار در نقشبرجسته بیستون، نشانگر کدام یک از فرضیات مطرح شدهاست؟ روش تحقیق این مقاله توصیفی_ تحلیلی با رویکرد تطبیقی است و شیوۀ جمعآوری اطلاعات کتابخانهای است. تمرکز پژوهش حاضر بر جنبۀ بصری_ هنریِ نقشبرجسته بیستون است (نه جنبۀ تاریخی). نتایج بررسیهای انجام شده نشانگر آن است که نقشمایهها و ویژگیهای بصری و نمادین نقشبرجسته بیستون، بازنمایی از نقشبرجسته آنوبانینی، نقوش و هنر آشورِ نو و نقوش و هنر مصر بودهاند. مهمترین ویژگی بصری متمایزکنندۀ این یادمان از نمونههای پیشین، تأکید بر نمایش پیروزی یک پادشاه ایرانی (پارسی) و عدم نمایش خشونت و تحقیر در تصویر دشمنان مغلوب است. همچنین، ویژگیهای بصری و نمادین لحاظ شده در تصویر پیکره قرصبالدار، نشاندهندۀ خدا (اهورامزدا) بودن آن است.