چکیده:
صائب تبریزی در ساخت و پردازش انواع مضمونهای اخلاقی دستی توانا داشته است. او در بیان، تأیید و تأکید مفاهیم و مضمونهای شاعرانة خود در زمینههای گوناگون، تمثیلهای زیبایی ارائه میدهد و برای پربار کردن این تمثیلها، بیش از هر چیزی از داستانها و برجستگی شخصیتهای موجود در منابع شعری پیش از خود بهره میبرد؛ اما این شخصیتها با تمام پختگیشان برای تمثیلسازی، گاهی در بیان ارزش مضامین برجسته، چنانکه باید طبع مضمونپرداز صائب را راضی نمیکنند؛ پس صائب، با استفاده معکوس و برخلاف آنچه خود نیز از این شخصیتها به کار میگیرد و این بار با کنار زدن برجستگی آنها، ارزش و مقام مضامین موردنظر خود را مطرح میسازد. در این مقال به بررسی نگاه او به مقام عرفانی حلّاج و مفهوم عرفانی افشای راز الهی و ترک ادب در برابر او پرداخته خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
از سوي ديگر، اين نکته براي ما آشکار مي شود که در شعر صائب و چه بسا ديگر شاعران ســبک هندي ، به دليل تکيه بر مضمامين و بن مايه ها شعري ، اخلاقي و تعليمي ممکن است با خلاقيت در مضمون سازي و استفاده دوگانه از تمثيل ها روبرو شويم .
۵. رويکرد صائب به حلاج از نظر صائب ، جنبۀ اول شخصيت حلاج مشابه نظر موافقان اوست و حاکي از جايگاه والاي او در عشق الهي و پايبندي اش به موازين اين وادي خطرناک دارد؛ اما از جنبۀ منفي ، صائب ، حلاج را به دليل عدم رعايت موازين اخلاقي متعددي نکوهش مي کند و مستحق دار مجازات مي داند؛ مواردي مانند افشــاي راز حق ، ترک ادب شرعي اش نســبت به دادٔە حق که همان عشق و مقام قرب اســت و...
از ســوي ديگر، اين نکته براي ما آشکار مي شود که در شــعر صائب و چه بسا ديگر شاعران سبک هندي ، به دليل تکيه بر مضمامين و بن مايه ها شعري ، اخلاقي و تعليمي ممکن است با خلاقيت در مضمون سازي و استفاده دوگانه از تمثيل ها روبرو شويم .
دوم اين که صائب در بيان نظر به ظاهر منفي خود در باب حلاج ، به جز چند بيت که به تندي حلاج را نکوهش مي کند، تنها به ترک ادب او در افشــاي راز الهي اشــاره مي کند و نه به نظراتي کــه در تاريخ از مخالفان حلاج وجود دارد.