چکیده:
بازشناسی مصادر نخستین حدیثی، دارای فواید حدیثی، کتابشناختی و تاریخی متعددی است. توجه مطابقت سند با طریق صاحبان فهارس به مصادر نخستین، تکرار سلسله سند منتهی به صاحب کتاب در منابع حدیثی و همخوانی موضوع روایات با عنوان کتب، از قراین اخذ حدیث از مصادر مکتوب است. ابنبابویه در کتاب الامامة و التبصرة من الحیرة - که قدیمیترین تکنگاری موجود شیعه در موضوع امامت و غیبت است - مجموعا 87 حدیث نقل کرده که 23 حدیث را بلاواسطه از محمد بن یحیی دریافته است. محتملترین منابع مورد استفاده ابنبابویه، کتابهای: النوادر محمد بن یحیی، الامامه محمد بن احمد، الامامه یونس بن عبدالرحمن، الامامة و وصایا الائمه: محمد بن حسین بن ابی الخطاب است. این راویان نیز، به نوبه خود از کتابهایی همچون: التفسیر علی بن اسباط، النوادر ابیایوب الخزاز، المشیخه و یا النوادر جعفر بن بشیر، النوادر ابوحمزه الثمالی، کتاب محمد بن عبدالجبار، الامامة و الوصیة علی بن رئاب، النوادر و یا المشیخه حسن بن محبوب، الامامه عبدالله بن مسکان، الرد علی الواقفیه حسن بن موسی الخشاب، البشارات، الملاحم و یا المثالب علی بن مهزیار، الملاحم، المثالب و یا النوادر صفوان بن یحیی، النوادر محمد بن سنان و الامامه محمد بن عیسی بن عبید استفاده نمودهاند.
خلاصه ماشینی:
7 همچنین، میتوان سند این حدیث را طریقی دیگر برای انتقال کتاب علی بن رئاب دانست که در کتب فهرستی به آن اشاره نشده است و طبق قرینه پنجم، ادعا نمود این حدیث را محمد بن حسین در کتاب الإمامه و یا وصایا الإئمه: خویش 8 به نقل از کتاب علی بن رئاب آورده، و محمد بن احمد نیز در کتاب الإمامه خود 9 به نقل از کتاب محمد بن حسین و یا علی بن رئاب ذکر نمودهاند.
همچنین، به استناد سند این حدیث میتوان احتمال داد محمد بن احمد نیز در طریق انتقال کتاب عبدالله بن مسکان و صفوان بن یحیی قرار دارشته است؛ هر چند در کتب همان، ص311.
همچنین، طبق قرینه پنجم، میتوان گفت محمد بن احمد نیز در کتاب الإمامه خود، این حدیث را به نقل از کتب صفوان بن یحیی ذکر نموده است.
قرینهای مبنی بر اینکه حدیث در کدامیک از این کتب نقل شده است، در دسترس نیست؛ مضاف بر اینکه، طبق قرینه پنجم، میتوان گفت محمد بن احمد این حدیث را در کتاب الإمامه خویش به نقل از کتاب النوادر و یا الملاحم صفوان بن یحیی و یا النوادر أبیأیوب ذکر کرده است.
نیز، طبق قرینه پنجم میتوان گفت محمد بن حسین این احادیث را در کتاب الإمامه و یا وصایا الإئمه: خود، 7 به نقل از کتب وی ذکر نموده باشد.
9 در غیر این صورت، طبق قرینه دوم و پنجم، مصدر مکتوب مورد استفاده ابن بابویه در اخذ این حدیث کتاب الإمامه و یا وصایا الإئمه: محمد بن حسین است.