چکیده:
بصیری خراسانی، یکی از شاعران و نویسندگان قرن دهم هجری است. وی بیشتر دوران شاعری خود را در قلمرو عثمانی به سر برده و در همانجا نیز از دنیا رفته است. آنچه در مورد شرح احوال شاعر وجود دارد، محدود به اطلاعات اندکی است که از چند منبع به دست آمده است. بصیری، به دو زبان ترکی و فارسی شعر میسروده و همچنین به زبان عربی نیز تسلط داشته است. دیوان ترکی وی در ترکیه به چاپ رسیده، اما نسخۀ خطی دیوان فارسی او، تا به حال تصحیح و چاپ نشده است. این دیوان دارای ۱۴۴۰ بیت است، که از دو نسخة خطی متعلق به کتابخانههای «عاشر أفندی» و «دانشگاه استانبول» ترکیه -که به خط خود مؤلف نگارش یافته- به دست آمده است. شاعر، بیشتر اشعار خود را به ترتیب در قالبهای قصیده، غزل، ترجیعبند، قطعه و رباعی سروده است. بصیری به سبک شاعران قرن نهم هجری و مکتب وقوع گرایش داشته و شعرش روان و عاری از نکتهسنجیها و خیالپردازیهای معاصران است. همچنین وی به انواع مضامین شعری توجه داشته و مدح و وصف طبیعت جایگاه مناسبی در اشعار او دارد. استفاده از اوزان و قوافی مختلف و اشاره به لغات و اصطلاحات مربوط به علوم گوناگون در دیوان او نمایان است. این مقاله به دنبال تصحیح دیوان بصیری به شیوة انتقادی با موضوع معرفی، تحلیل مضامین و سبک شعری این شاعر نوشته شده و با روش توصیفی-تحلیلی، بر مبنای جستوجوی کتابخانهای، اطلاعات به دست آمده را دربارة این شاعر و ویژگیهای شعری او طبقه بندی و تنظیم کرده است.
Basiri Khorasani was one of the poets and writers of the tenth centuryAH. He spent most of his poetic career in the Osmani's region and died there. What is available about the poet's biography is limited to a small amount of information which it is obtained from several sources. Basiri wrote poetry in both Turkish and Persian and was also fluent in Arabic. His Turkish Divan has been published in Turkey, but the manuscript of his Persian Divan has not been corrected or published until yet. This divan has 1440 verses, which have been obtained from two manuscripts belonging to the libraries of "Asher Effendi" and "Istanbul University" in Turkey, which were written in the author's own handwriting. The poet has composed most of his poetry in the forms of ode, lyric poem, refrain, verse and quatrain, respectively. Basiri has a tendency towards the style of the poets from the ninth century and the school of occurrence, and his poetry is fluent from the punctuation and fantasies of his contemporaries. He also pays attention to various poetic themes, praises and describes that nature has a good place in his poems. The use of different meters, rhymes and references to words and terms which is related to various sciences these concepts clearlt are evident in his books of poem. This article has been written following the correction of Basiri poesy in a critical way with the subject of introduction, analysis of themes and poetic style of this poet has done completely.
خلاصه ماشینی:
1-1- پیشینۀ تحقیق: با توجه به اینکه این دیوان تا به حال در ایران تصحیح نشده و به چاپ نرسیده است، پژوهشهای چندانی نیز در این مورد انجام نشده است و رد پای بصیری و اشعار او را تنها میتوان در منابعی چون: تذکرههای الذریعه، قاموس الاعلام، مجالس النفائس، پارسیسرایان آسیای صغیر و همچنین کتاب زبان و ادب پارسی در قلمرو عثمانی یافت که در پژوهش حاضر بدانها نیز اشاره شده است.
در مورد اصل و نسب و احوال شاعر اطلاعات چندانی در دست نیست و آن چه از او میدانیم این است که شاعری توانا و مضمونپرداز بوده و با اشرافی که به زبان ترکی عثمانی داشته؛ علاوه بر سرودن اشعار فارسی، به ترکی نیز شعر میسروده است.
۱-۲-۲- ممدوحان بصیری از مطالعۀ احوال و اشعار شاعر، چنین برمیآید که شاعری درباری بوده و حتی پیش از حضور در دربار عثمانی، دربار شاهان ادبدوست ایرانی همچون سلطان حسین بایقرا و سلطان یعقوب –که آوازۀ شاعرنوازیشان از کتب تاریخ ادبیات مختلف به گوش میرسد - را نیز هرچند برای مدتی کوتاه درک کرده است.
۲-۴- ترجیعبند: در نسخهای که از دانشگاه استانبول ترکیه بهدستآمده است، یک ترجیعبند 45 بیتی، شامل پنج بند وجود دارد که هر بند آن دارای هشت بیت بوده و هر بند، با بیت برگردان زیر، از بند بعد جدا میشود: «یافت دلم آنچه بدش متبغی رب لک الحمد کماینبغی» این ترجیعبند در بحر سریع مسدس مطوی مکشوف سروده شده و حدود سه درصد از دیوان اشعار بصیری را شامل میشود.