چکیده:
انقلاب اسلامی ایران، جنبشی مبتنی بر ایدیولوژی دینی بود و یکی از مهم ترین اهداف آن، مقابله با فرایند سکولاریزاسیون حاکم بر جامعه و برقراری حکومتی دینی بود. با وجود این بعد از انقلاب، فرایند افسون زدایی هم در ابعاد نظری و هم در وجوه عملی جامعه و سیاست تشدید شده است. هرچند اصطلاح افسونزدایی در آثار ماکس وبر، برای توصیف روند مدرن شدن و عقلانی شدن جوامع غربی به کار رفته، با این حال در این مقاله نشان خواهیم داد که در ایران پس از انقلاب، این فرایند الزاما و همواره با عقلانی تر و علمی تر شدن فرایندها همراه نبوده است. مقاله حاضر، این ایده را پی می گیرد که کاربست سیاسی و اجتماعی دین چگونه و براساس چه فرایندی به افسونزدایی از سیاست و اجتماع می انجامد. برای توضیح این فرایند بر این نکته تاکید خواهیم کرد که ایدیولوژیک شدن دین مستلزم تبدیل آموزه های دینی و شرعی به ساختار دنیوی و تبعیت از منطق مناسبات عرفی است و از همین روی در شرایط خاصی دین ایدیولوژیک می تواند فرایند افسونزدایی را تسریع کند
خلاصه ماشینی:
بـرای توضیح این فرایند بر این نکته تأکید خواهیم کـرد کـه ایـدئولوژیک شـدن دیـن مستلزم تبدیل آموزههای دینی و شرعی به سـاختار دنیـوی و تبعیـت از منطـق مناسبات عرفی است و از همین روی در شرایط خاصی دین ایدئولوژیک میتوانـد فرایند افسونزدایی را تسریع کند.
همانطور که در ایرانِ بعد از انقلاب اسلامی شاهد تسریع این فرایند هسـتیم و هرچند نظام سیاسی همواره کمابیش به پیروی از منطـق قدسـی متمایـل بـوده اسـت ، بـا وجود این در سطوح مختلف سیاست و اجتماع، تأثیر و نفوذ امر قدسـی محـدود و محـدودتر شده و جای خود را به منطق افسونزدایی شده دنیای جدید میدهد.
اندیشـمندان پروتستان با استفاده از انقلاب و ایـدئولوژی کـه محصـول نـوآوری شـگفت انگیـز تـاریخ سیاسی قرن شانزدهم بودند و به نوعی ظهور دولتِ مـدرن را نماینـدگی مـیکردنـد، بـا محوریت قرار دادن دین ، درصدد سازماندهـی مردمـی و فعالیـت سیاسـی برآمدنـد، بـر حکومت های سلطنتی شوریدند و جامعه ای جدید بـر اسـاس آمـوزههـای پروتسـتان بنـا کردند.
ب) افسونزدایی ١ افسونزدایی، فرایندی خلاف جهت سنت هـای مقـدس اسـت کـه بـا رویگردانـی از باورهای سنتی، خود را در شـکل عقلانیـت مـدرن و کـنش هـای مبتنـی بـر آن نمایـان میسازد و در تنش دائمی که با امر دینی ایجاد میکند، باعث ابداع انگارههـای جدیـد از دین میشود.
به همین دلیل به معنای دقیق کلمه نمیتـوان مـدعی شـد دیـن ایـدئولوژیک بـه سکولار شدن سیاسـت مـیانجامـد؛ امـا براسـاس آنچـه اشـاره شـد، مـیتوانـد موجـب افسونزدایی از هویت ها، تصمیم ها و سیاست های یک نظام سیاسی ایدئولوژیک شود.