چکیده:
زندگی جوامع بشری همواره دستخوش تغییر و تحول کند و سریع بوده است. در نتیجه، بشر سبک های زندگی بیشماری را تجربه کرده است. پاره ای از این تحولات به دلیل ماهیت آن، مورد توجه اندیشه ورزان قرار گرفته است. آنان تلاش دارند از طریق فهم منطق این تحولات و روایت آن برای مردم در یافتن سبک زندگی مطلوب سهیم شوند؛ ولی پیش از هر گونه بهره برداری از این یافته های پژوهشی، لازم است آنها را به زیر تیغ نقد برد تا عیار علمی آنها بیشتر معلوم شود. از جمله این تلاشها، مطالعه مردم شناسانه دکتر نعمت اله فاضلی است که حاصل آن در قالب کتابی با عنوان تجربه تجدد منتشر شد. به عقیده وی جامعه ایرانی سبک مدرن زندگی را تجربه کرده است. او تلاش دارد این تحول را در قالب مفهوم امروزی شدن فرهنگ روایت کند.
این کتاب آشکارا کوشش خستگی ناپذیر نویسنده را نشان میدهد؛ زیرا خواننده در این کتاب با حجم زیادی از مطالب و تحلیل های مردم شناسانه روبه رو میشود؛ ولی این اثر با نقد های بعضاّ جدی مواجه است. گفتار حاضر، مطالعه انتقادی این اثر است. جمعبندی نقد حاضر آن است که نویسنده تجربه تجدد سبک زندگی دیروز ایرانیان را روایت کرده است؛ سبکی که عمر درازی ندارد و با فرهنگ و اندیشه کهن ایرانی بیگانه است. مردم با انقلاب اسلامی اراده کردند آن سبک زندگی وارداتی را کنار گذاشته، سبک جدید ایرانی - اسلامی را تجربه کنند.
Human societies have always been changing and developing slowly or quickly. In this course, man has experienced various styles of life, some of which caught, for their kernels, the attention of intellectuals. Through understanding and explaining the logic of those changes and developments, they have tried to share others in finding the desired style of life. Before making any use of those research data, they are to criticize them in order to demonstrate the degree of their worth and value. From among such efforts are the anthropological studies by prof. Nimatu al-allah Fazali published in his The Experience of Modernity. He holds that the Iranian society has experienced modern style of life. He tries to recount this development in the light of the modernization of culture. The book shows ceaseless efforts of the author, for the reader will come across huge amount of related matters and anthropological analysis. This work, however, is open to some serious criticisms. This article is a critical study of that book. The summary of criticism is that the author has narrated the Iranian experience of renewal of the style of life of yesterday; a style that is not old enough and alien to the Iranian ancient culture and thought. In the course of their Islamic revolution, the Iranian decided to throw aside the imported style of life and experience a new Iranian and Islamic one instead.
خلاصه ماشینی:
پس، مخاطب از همان ابتدا خواهد فهمید که با خواندن این متن به فهم جدیدی از تجدد دست نمییابد؛ بلکه با مصداقی از تجربه تجدد در گوشهای از جهان آشنا خواهد شد؛ چنانکه فاضلی اذعان به این مطلب دارد: «البته، همانگونه که توضیح دادم، قایل به یگانگی الگوی واحد تجدد نیستم و معتقدم که تجربه مدرن شدن در جوامع مختلف متفاوت بوده و لزوماً راه اروپا و غرب را دنبال نکردهاند؛ اما در عین حال گسیخته و کاملاً متمایز از تجربه غربی هم نبودهاند» (همان،ص 37).
فاضلی ممکن است با تقلیلگرایانه بودن روایت یا تصویر خود از خانواده مدرن ایرانی به شدّت مخالفت کند و بگوید این آن چیزی است که من دیدهام، بد یا خوب آن به خانواده مدرن ایرانی باز میگردد و کار من توصیف اتنو گرافیکِ غیرجانبدارانه از تحوّلات است و بس (همان،ص 117)؛ اما آیا جامعه امروزی شده ایرانی با چنین تصویری از او موافق است؟ چرا مخالف باشد و اصلاً نمیتواند مخالف باشد؛ زیرا فاضلی مستند سخن گفته است؛ ولی به نظر میرسد فرصت برای مخالفت علمی ـ اگر واقعاً جامعه مدرن ایرانی مخالف باشد ـ با وی وجود دارد؛ زیرا مستندات نویسنده تماماً کتابخانهای است.
فاضلی به این نکته توجه داشته است که هیچ سراغی از تحولات کلاسیک و باور به فردیت مدرن در جامعه ایرانی نگرفته است؛ بلکه برای توضیح امروزی شدن خانواده ایرانی به عوارضی مانند افزایش طلاق، ازدواج اینترنتی و چشمچرانی و لو رفتن فیلم ویدئویی رابطه جنسی یک هنرپیشه مبتذل ولنتاین روی آورده است.