چکیده:
بحرانی که در نتیجه افول خلافت عباسی در نیمه قرن هفتم هجری برای اندیشه سیاسی اهل سنت ایجاد شد تا قرن ها ادامه داشت. این بحران در قرن دهم برای شیخ فضل الله روزبهان خنجی، که از نظریه پردازان برجسته سنی مذهب بود موجب تلاش برای احیاء خلافت از طریق متوسل شدن به سلاطینی شد که در روزگار او قدرت سیاسی را در دست داشتند و بیش از آنکه دغدغه حاکمیت دین را داشته باشند در پی بسط قدرت سیاسی خود بودند.کتاب«فقیه سرگردان» به بررسی آراء و اندیشه های خنجی به عنوان یکی از آخرین نمایندگان اندیشه اهل سنت در جامعه ایران می پردازد که با قدرت روزافزون حکومت شیعه مذهب صفوی مخاف بود. نوشتارحاضر هم خوانشی انتقادی از آراء «شیخ خنج» است و هم به بررسی انتقادی کتاب «فقیه سرگردان» می پردازد.این بررسی در چهار بخش سامان می یابد.نقد رویکرد نویسنده به حکومت صفویان، بررسی انتقادی مخالفت خنجی با حاکمیت سیاسی تشیع و رگه های ایرانی ستیز موجود در آراء او از جمله نکاتی است که در پژوهش حاضر بر آنها تاکید می شود. نظریه استیلا که با عنوان واقع گرایی سیاسی ارائه می شود و تقلیل جایگاه معرفتی اندیشه سیاسی از انتقادان وارد بر «فقیه سرگردان» است.
The crisis that arose as a result of the decline of the Abbasid caliphate in the middle of the seventh century AH for Sunni political thought continued for centuries. This crisis in the tenth century for a prominent thinker named Roozbehan Khonji, a prominent Sunni theorist, led to the attempt to revive the caliphate by appealing to the kings who held political power in his time, rather than concerning religion. The book “The Political Thought of Khonji, The Wandering Faqih” examines the views and ideas of Khonji as one of the last representatives of Sunni thought in Iranian society. The present article is both a critical reading of the views of "Sheikh Khonj" and a critical review of the book. This study is organized in four parts. Criticism of the author's approach to the Safavieh rule, critical study of Khonji's opposition to Shiite political rule and anti-Iranian elements of his views are among the points that are emphasized in the present study. Also, the theory of domination, which is presented as political realism and the reduction of the epistemological position of political thought is one of the challenges that will be sought.
خلاصه ماشینی:
اگر هدف عارف دانیالی، نویسندۀ کتاب فقیه سرگردان: تأملاتی بر احوال و اندیشههای فضلالله روزبهان خنجی، را رسیدن به این مقصود بدانیم، آنگاه باید تأکید کرد که نویسندۀ فقیه سرگردان بهخوبی توانسته است به این هدف دست باید و اثری مستقل دربارۀ یکی از نظریهپردازان مهم تاریخ اندیشۀ سیاسی ایران ارائه دهد.
مقدمۀ کتاب، با عنوان «انتقال به جهان روزبهان»، تا صفحۀ 49 ادامه دارد و در آن نویسنده تلاش میکند اهمیت شیخ فضلالله روزبهان خنجی و دلیل تألیف کتاب فقیه سرگردان را برای خواننده تبیین کند.
رویکردی که نویسنده برای بررسی تاریخ، فلسفه، کلام، و اندیشۀ سیاسی خنجی اتخاذ کرده است، بهمیزان زیادی با حیات سیاسی و اجتماعی خنجی مرتبط است و در این زمینه نویسنده کاملاً موفق است و باید انصاف داد که نتیجۀ تلاش او برای طرح اندیشه و آرای یکی از علمای اهل سنت، در زمانیکه تسنن در ایران قدرت و نفوذ خود را از دست داده بود، درخور تحسین است.
بهنظر میرسد دعوت شیخ فضلالله روزبهان از سلطان عثمانی برای حمله به ایران، ازبینبردن صفویان، و تبریک او بهمناسبت پیروزی بر ایران در جنگ چالدران ازیکسوی، شبهۀ ایرانیستیزی او را تقویت میکند و ازسویدیگر، بهلحاظ نظام اندیشهای ترجیح تفکر اهل سنت و سلطان عثمانی، بهعنوان نمایندۀ آن در قرن دهم هجری، را بر پادشاهی ایرانی نشان میدهد، هرچند در همۀ این امور مخالفت با تشیع و حکومت صفویان، بهمثابۀ نمایندۀ آن، در زمینه و زمانۀ خنجی سهم بیبدیلی دارد و به نظر میرسد این بخش از اندیشۀ او بر جنبههای دیگر سایه افکنده است.