چکیده:
توسعه فضاهای جغرافیایی نیازمند درک واقعی و برنامهریزی هوشمندانه است. تدبیر چالشها و مسائل روستایی و به ویژه اقتصاد آن، یک گام راهبردی در توسعه اقتصاد فضا است. استان خراسان جنوبی به عنوان یکی از نواحی جغرافیایی شرق کشور که از ظرفیتها و توانها قابل توجهی برای توسعه برخوردار است، با این وجود معمای کمرشدی و عقب ماندن از توسعه در مقایسه با سایر استانهای کشور، حل نشده باقی مانده است. از این رو، در این تحقیق سعی گردیده ضمن درک موانع رشد و تحول اقتصاد، به الگویابی ساختار اثرگذاری این چالشها در فضاهای روستایی خراسان جنوبی پرداخته شود. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و از حیث ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی است. دادهها با مطالعات اسنادی و دریافتنظرات نخبگان (محلی و منطقهای) گردآوری شده است. شناخت و تعیین وزن موانع رشد اقتصاد فضا از ترکیب روش طوفان مغزی و تحلیل سلسله مراتبی AHP انجام شده است. به منظور شناسایی الگوی روابط میان ابعاد (مقولههای شناسایی شده) از روش دیمتل استفاده گردید. دادههای اولیه با انجام مصاحبه با اعضای شورای اشتغال و توسعه اقتصادی در سطح شهرستانها و استان خراسان جنوبی استخراج گردید. یافتهها نشان داد 103 عامل دارای نقش بازدارندهی رشد اقتصاد فضا به ویژه در عرصههای روستایی استان خراسان جنوبی بوده است. موانع مذکور، در هفت گروه "فنی"، "انسانی و اجتماعی"، "نهادی"، "مالی و تجاری"، "محیط طبیعی"، "زیرساختی" و "جغرافیایی (مکانی) " تقسیمبندی شده است. به لحاظ میزان تاثیرگذاری متغیرها موانع بعد جغرافیایی از بیشترین اثرگذاری برخودار بوده است. همچنین از حیث میزان تاثیرپذیری متغیرها نیز بعد فنی از بیشترین تاثیرپذیری برخوردار است. به لحاظ شاخص "تعامل با سایر ابعاد شناسایی شده"، بررسیها موید این بوده است که عوامل بعد انسانی- اجتماعی در بیشترین سطح تعامل با دیگر ابعاد قرار داشته است. از حیث علت و معلول بودن ابعاد شناخته شده نیز، خروجی روش دیمتل نشان داد که ابعاد محیط طبیعی، جغرافیایی و نهادی "علّی" بوده و ابعاد انسانی-اجتماعی، زیرساختی، فنی و مالی و تجاری "معلول" به شمار میآید. در نهایت اینکه، در خراسان جنوبی تنوع چالشها و موانع بر سر راه رشد و توسعه اقتصاد روستایی بسیار است هر چند که وزن اثرگذاری عوامل چالش زا، از موقعیت جغرافیایی تبعیت میکند؛ با این وجود گستردگی "موضوعی" و "مکانی" موانع پیش روی رشد و توسعه اقتصادی روستاها و همچنین اثرات فزاینده این عوامل بر یکدیگر سبب شده تا بافت اقتصادی روستاها را مختلف و به زوال بکشاند.
خلاصه ماشینی:
با در نظرگرفتن اين ظرفيت ها و ديگر توان هاي موجود در استان ، اين پرسش کليدي مطرح است که چه موانع و چالش هايي منجر به جلوگيري از رشد و توسعه اقتصاد فضا به ويژه در عرصه روستايي استان شده است به گونه اي که فضاي جغرافيايي را به پديده ي زوال روستاها دچار ساخته است ؟ در اين تحقيق سعي گرديده ضمن درک موانع رشد و تحول اقتصاد، به الگويابي ساختار اثرگذاري اين چالش ها در فضاهاي روستايي خراسان جنوبي پرداخته شود.
حسيني و همکاران (١٣٩٨) بعد از بررسي موانع توسعه پايدار اقتصادي سکونتگاه هاي روستايي با رويکرد کارآفريني در شهرستان کيار از توابع استان چهارمحال و بختياري دريافتند که مهم ترين موانع پيش روي اقتصاد روستاها شامل نبود نوآوري در رابطه با تعامل بين محيط زيست و انسان ، ورود سازمان هاي متعدد مداخله گر در روستا و فقدان مديريت يکپارچه ي روستا ها، مهارت پايين مردم در کسب و 4 / 21 کار ها، نداشتن اطلاعات از بازار هاي کسب و کار و نبود نهادهاي مشاوره اي مانند کلينيک هاي کسب و کار بوده که کمتر مورد توجه قرار گرفته است .
موانع بعد فني فراروي توسعه اقتصاد فضا روستاهاي خراسان جنوبي (رجوع شود به تصویر صفحه) بعد انساني – اجتماعي موانع شناخته شده ، داراي ١٨ عامل بوده است .
موانع بعد زيرساختي فراروي توسعه اقتصاد فضا روستاهاي خراسان جنوبي (رجوع شود به تصویر صفحه) از ديگر موانع شناخته شده ، درُ بعد جغرافيايي (مکاني) بوده است .