چکیده:
سکونتگاههای غیررسمی، ناحیه های نابسامانی هستند که در اغلب شهرهای بزرگ و میانی کشور از جمله شهر اردبیل شکل گرفته و گسترش یافتهاند. در ایران در مواجهه با این نواحی، تاکنون راهکارهای مختلفی امتحان شده است؛ تخریب، جابجایی، مکان و خدمات، بهسازی، توانمندسازی از جملهی این راهکارها بودهاند. اما ، هیچکدام از راهکارهای ذکر شده، نتوانستهاند منجر به ساماندهی پایدار این محلهها شوند. پژوهش حاضر به دنبال انتخاب راهکار مناسبی برای ساماندهی محله ی ایران آباد شهر اردبیل می باشد. این پژوهش از نوع توصیفی ـ تحلیلی است و از روش پیمایشی برای گردآوریدادهها استفاده میکند. از بینراهکارهای مختلف 4 راهکار شامل مکان و خدمات، توانمندسازی، بهسازی و بهسازی اجتماعمحور از طریق 11 معیار مورد توسط 45 خبره ، مورد ارزیابی قرار گرفتهاند. از نرمافزارهای «DEMATEl وSuper Decision» در تجزیه و تحلیل دادهها و انتخاب گزینههای مناسب استفاده شده است. از روش DEMATEL» برای تعیین روابط بین معیارها و از روش فرآیند تحلیل شبکهای(ANP) برای وزندهی به معیارها و انتخاب گزینهی نهایی استفاده شده است. رویکرد بهسازی اجتماع ـ مبنا با مقدار ضریب (0/104)، راهکار توانمندسازی با ضریب (0/084)، راهکار بهسازی با ضریب (0/036) و راهکار تأمین زمین ـ خدمات با ضریب (0/008) به ترتیب اولویّت بهعنوان گزینههای ساماندهی محلهی ایرانآباد محسوب میشوند. همچنین از بین 11 معیار، 3 معیار بهبود کیفیّت مساکن و معابر با ضریب (286/0)، عملیاتی بودن با ضریب (0/112) و مشارکت مالک با شهرداری با ضریب (0/10561/0) از بیشترین اهمیّت و تاثیر در انتخاب مناسبترین راهکار برای ساماندهی محلهی ایرانآباد برخوردار بودهاند. از بین رویکردهای مختلف ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی، رویکرد برنامهریزی اجتماع ـ مبنا بهترین گزینه ساماندهی محلهی ایران آباد می باشد.
Informal settlements are areas shaped and expanded in almost all major and middle cities of the Iran cities including the city of Ardabil. In the face of areas as such, as of today various ways have been put into test. A number of these ways include demolition, relocation, site and services, upgrading, and enablement of poor communities. However, none of these approaches have managed to bring about sustainable regularization of informal settlements. Therefore, the present study is aimed at selecting an appropriate approach to regularizing these neighborhoods. The study is a descriptive and analytical one that uses the survey method to collect data. Four approaches, among many others, including site and services, enablement, upgrading, and community-based upgrading were assessed by 45 experts, drawing on 11 criteria. DEMATEl and Super Decision software programs are used to analyze the data and select appropriate approaches. DEMATEL method is used to determin the relationship between the criteria and the Analytic Network Process (ANP) to give weight to the criteria and acheive the ultimate option. The approaches community-based upgrading with a coefficient of 0.104358, enablement 0.084083, upgrading 0.036029, and finally site and services 0.008924 are identified, in order of priority, as regularizing approach to r Iran Abad informal settlement. In addition, among 11 criteria, three criteria including improving the quality of housing and roads with a coefficient 0.286799, operationalizability 0.112727, and the owner partnership with the municipality 0.105613 are of the utmost importance and influence in selecting the most appropriate approach to regularizing the neighborhood. Among the various approaches to regularizing informal settlements, the community-based planning approach serves the best option for regularizing the Iran Abad neighborhood
خلاصه ماشینی:
انتخاب راهکار مناسـب سـاماندهی سـکونت گاه های غیررسـمی با اسـتفاده از روش های تصمیم گیری چندمعیاره ، فصلنامه پژوهش های جغرافیای اقتصادی، ١(١)، ٦٣-٧٨ بیان مسأله اسکان غیررسمی یا خودجوش ، شکل رایج رشد شهری در اکثر کشورهای درحال توسعه است که بیش تر مناطق به صورت غیررسمی و نه برنامه ریزیشده اشغال میشود که این امر ناشی از نیاز شدید به مسکن ، به ویژه از سوی گروه های کم درآمد میباشد(١٤ :٢٠٠٨,topanotti &zeilhofer ).
«در همین ارتباط کمیسیون جهانی آینده ی شهرها در قرن ٢١ میلادی هشدار داده است که به موازات رشد ابرشهرها١ فقر شهری در کشورهای جنوب افزایش یافته و بخش عمده ای از رشد شهرنشینی بر پایه اقتصاد غیررسمی و همراه با گسترش سکونت گاه های غیررسمی صورت خواهد گرفت و این گرایش را «غیررسمی شدن شهرنشینی »٢ نامیده است »(٢٠٠٥١,Pfeiffer &Hallop ) در کشور ایران نیز اسکان غیررسمی برای اولین بار، پس از جنگ جهانی دوم پا به عرصه نهاد و رشد خیره کننده ی آن به میانه ی دهه ی ١٣٤٠ بازمیگردد»(جوان ،١٣٨٢: ٥) که « مقارن با گسترش تاسیسات شهری، افزایش درآمد حاصل از نفت و رونق شهرها، اصلاحات ارضی و مکانیزاسیون کشاورزی و عدم توجه به دگرگونیهای اساسی در بخش کشاوررزی بود»(تیموری و دیگران ،١٣٩٠: ٥٤).
عناصر و خوشه های انتخاب مناسب ترین راهکار مشارکت وضعیت کالبدی اثربخشی و کارآیی فرهنگی و اجتماعی ایجاد چشم انداز حمایتی برای اقشار مشارکت مالی ارتقاء قیمت زمین و مسکن عملیاتی بودن کم درآمد مشارکت مالک با شهرداری بهبود کیفیت مساکن و معابر فراگیر بودن بهبود امنیت اجتماعی مشارکت با همسایگان برای تأمین تأسیسات و استمرار روش - تجمیع زیرساخت ها همچنین از بین راهکارهای مختلف برخورد با ســـکونت گاه های غیررســـمی، ٤ راهکار، زمین و خدمات ، بهســـازی، توانمندسازی و رویکرد برنامه ریزی اجتماع مبنا به عنوان گزینه تعیین گردیدند.