چکیده:
کلان روایت بنیانگذاری شهریاری ساسانی به ضرب شمشیر اردشیر بابکان و متعاقب آن فتح پیدرپی ولایات ایرانشهر نیازمند بازنگری جدی است. سرشت شهریاری ساسانی بدون مشارکت و مساهمت دودمان های متنفذ اجتماعی و تا حدودی طبقات شهری که سدهها پیش از استقرار سلسله مزبور در عرصه اداره سیاسی همکاری داشته اند، امکان شالوده گذاری نداشته است. برخلاف تئوری های جدید که در تلاشند ماهیت دولت در ایران را موجودیتی صرفا سیاسی و منتزع از جامعه تلقی کنند؛ میبایست اذعان داشت دولت در عین حالی که گرانیگاه انسجام سیاسی است، کانون اتحاد نیروهای اجتماعی نیز هست. هدف پژوهش حاضر، خوانش دموکراتیک از امر سیاسی در دوره ساسانی نیست؛ در واقع هدف اصلی، بازنماییِ وجه اجتماعیِ دولت ساسانی و نقشی که نیروهای اجتماعی در تاسیس، تثبیت و استمرار آن ایفا نمودهاند، خواهد بود. این تحقیق بر آن است تا با بهرهگیری از رویکرد جامعهشناسی تاریخی، علاوه بر نقد و بررسی نظریههای ارائه شده در این زمینه، تأسیس دولت در این دوره را بر اساس همپیمانی، ائتلاف و عقلانیت بین ساختار سیاسی و نیروهای اجتماعی آن زمان تحلیل نماید و نشان دهد شهریای ساسانی یک دولت همپیمان با همیاری خاندان های زمین دار و طبقات مولّد شهری بوده است. بحرانهای مهمی نظیر ظهور کوشانیان و ایجاد بنبست در مسیر تجارت فراسرزمینی شرق و غرب، تسلط روم بر شهرهای بازرگانی میانرودان، هرج و مرج سیاسی، رکود اقتصادی و آشفتگیهای اجتماعی در ایالات ایرانشهر در سدۀ پایانی دورۀ اشکانی از جمله زمینههای مهم پدید آمدن این رخداد بوده است.
The dominant narrative of the founding of the Sassanid Shahriari by the sword of Ardeshir Babakan and the subsequent conquest of the provinces of Iranshahr needs serious revision. Due to the continued existence of influential social dynasties that existed in the administration of Iranshahr centuries before the establishment of the Sassanid Shahriari, naturally, the Sassanid Empire could not have been achieved without their attention, participation, and powerful assistance. Contrary to new theories that try to consider the nature of government in Iran as a purely political entity separate from society; It must be acknowledged that the state while being the focal point of political cohesion, is also the center of the union of social forces. The main purpose of the research is not to provide a democratic review of politics in the Sassanid period, but main purpose will be to represent the social aspect of the Sassanid government and to outline the role of social forces in its establishment, consolidation, and continuity. The concept of the state in this view is not seen as an inflexible mechanical structure that is constantly in a cycle of tyranny and then collapse; Rather, the government is seen as a field in which all forces can play a role. This study intends to use the historical sociological approach, in addition to criticizing the theories of the government, to analyze the establishment of the government in this period based on the alliance, coalition, and rationality between the political structure and social forces of the time.
خلاصه ماشینی:
ایـن تحقیـق برآن است تا با بهره گیـری از رویکـرد جامعـه شناسـی تـاریخی، عـلاوه بـر نقـد و بررسـی نظریه های ارائه شده در این زمینه ، تأسـیس دولـت در ایـن دوره را بـر اسـاس هـم پیمـانی، ائتلاف و عقلانیت بـین سـاختار سیاسـی و نیروهـای اجتمـاعی آن زمـان تحلیـل نمایـد و نشان دهد شهریای ساسانی یک دولت هم پیمان (Coalitional State) با هم یاری خاندان هـای زمین دار و طبقات موّلد شهری بوده است .
١. ١ تبیین مسئلۀ پژوهش مسئلۀ نظری پژوهش پـیش رو، فهـم منطـق تغییـر سیاسـی بلندمـدت (Long Duration) بـا بهره گیری و نقد نظریه ها و مفاهیم جامعه شناسیتاریخی با عطف نظر به ایـن نکتـه مهـم کـه ساختار دولت در این دوره تک خاندانی و مبتنی بر رای و کاریزمای فـردی نبـوده و حاصـل اجماع نیروهای سیاسی و اجتماعی با یکدیگر است .
به طور اجمالی بیان میشود که تفاوت ایـن دو در ایـن اسـت کـه در سـاخت مشارکتی، صرفاً بر اساس عقلانیت ساختی، یکی از خاندان هـا فـائق مـیشـود کـه ایـن امـر میتواند به دلیل ثروت ، تکّثر نیروی نظامی و گستردگی اراضی کشاورزی تحـت قلمـروِ وی تلقی شود؛ ولی در ساخت هم پیمـانی، یـک خـانواده از حـقّ شـهریاری و مشـروعیت لازم جهت اعمال قدرت برخوردار است ؛ همچنین تنها با خاندان ها هم پیمان نیست ، بلکـه عنصـر ائتلافی آن نیروهای مولـد شـهری (بازگانـان ، دبیـران و غیـره ) اسـت ؛ در واقـع در سـاخت هم پیمانی کارویژة نهاد سـلطنت ، تعـدیل و تنظـیم خانـدان هـای صـاحب اقتصـاد ارضـی و خانواده های شهری است .