چکیده:
تشبیه مرکب چیست؟ پیشینیان در این مورد چه گفتهاند و حاصل جمع نظرات علمای علم بلاغت در این مقاله چیست؟ طرح این موضوع دستکم در کتابهای بلاغی پس از اسلام از نخستین تا انجامین کتاب به صور گوناگون آمده است اما هنوز هم جوینده و پژوهنده از تعاریف موجود و مثالهای ذکر شده در طول چهارده قرن اخیر به پاسخ یکسانی نمیرسد.ظاهرا در تدوین هر کتاب،موضوع این تشبیه برای همهی نویسندگان بوده است اما اختلاف در تعابیر نیز وجود داشته و نویسندهی مقالهی حاضر کوشیده است تا با یافتن و ارائهی شواهد کافی پرتوی بر این بحث بتاباند.
خلاصه ماشینی:
"علاوه بر کتب فوق نمونههای ارائه شده برای تشبیه مطلق در کتاب بدایع الافکار تألیف میرزا حسن واعظ کاشفی(ص:701)و مدارج البلاغه رضا قلی خان هدایت (ص:75)و نیز درهء نجفی(ص:481) که شاید در میان کتابهای قدیمی آخرین نمونه باشد،همگی قابل تطبیق و مقایسه با تشبیه مرکباند؛مثلا در کتاب اخیر(درهی نجفی)در ذکر تشبیه مطلق این ابیات آورده شده است: انظر الی الفحم فیه الجمر متقدا کانه بحر مسک موجه الذهب بنفشه در کنار جویباران چو خط گرد رخ سیمین عذاران متأسفانه کتاب مهم المعجم فی معاییر اشعار المعجم نه از تشبیه مرکب سخن گفته و نه از مطلق اما قبل از ورود به انواع تشبیه(ص:643)نوشته است: «بعضی از متعسفان تنورهی آتش را به دریایی پر از مشک تشبیه کرده است و درخشیدن آتش را در میان انگشت سیاه به موج زر مایعی مانند کرده و از شعر ازرقی بدین صنعت مولعتر بوده.
» از مجموع گفتارهای بالا شاید به این نتیجه رسیده باشیم که برای تشبیه تمثیل و مرکب و مقید در بسیاری از کتابها تعاریف دقیق و روشنی وجود ندارد و مصادیق و شواهد این هر سه نوع تشبیه بسیار به هم یکسانند بنابراین برای پرهیز از سردرگمی دانشجویان و دانشآموزان در شناخت نمونههایی از این تشبیهات و تمیز آنها از یکدیگر بهتر است به چند نکته توجه کنیم: 1-در تشبیه مرکب علاوه بر اینکه ممکن است هیأت مرکب مشبه و مشبهبه به یکدیگر مانند شده باشند،اجزای تشکیلدهندهی هر طرف نیز قابل تشبیه به یکدیگرند و تشبیه عناصر و اجزای طرفین تشبیه مرکب به صورت ملفوف هیچ اشکالی ندارد و این خود یکی از وجوه تمایز تشبیه مرکب و تمثیل است؛بنابراین تشبیه مرکب در واقع نوعی تشبیه ملفوف است که اجزای مشبه یا مشبهبه نسبت به هم در پیوند بیشتری قرار گرفتهاند."