چکیده:
«آنچه در این مختصر بدان پرداخته شده،نگاهی است اجمالی به مبحث بیان«به ویژه بحث مجاز،استعاره و تشخیص»در کتاب آرایههای ادبی،سال سوم رشتهی ادبیات و علومانسانی تألیف دکتر روح الله هادی و مقایسهای میان تعاریفی که در کتب مختلف در باب این آرایهها مطرح شده است.آنچه میخوانید دیدگاه نویسنده است.
خلاصه ماشینی:
"/استعاره نوع مجازی را گویند که علاقهی میان آن و معنی حقیقی علاقهی مشابهت باشد و نیز استعارت به این حاصل شود که یکی از ادو طرف تشبیه را(مشبه و مشبهبه)گفته و طرف دیگر را اراده کنند،به ادعای آنکه،مشبه از جنس مشبهبه است و برسه قسم است:تحقیقی،تخیلی،استعارهی مکنیه.
ولی در کتاب درسی آرایههای ادبی-ص 58-میخوانیم: «استعارهی مصرحه:بیان«مشبهبه»و ارادهی تمامی ارکان تشبیه»و نیز در سطر بعد آمده است:«در استعاره لفظ در غیر معنی اصلی به کار میرود.
نتیجه اینکه،فقط از تشبیهات مجازی،مجاز به علاقهی شباهت،میتوان استعاره ساخت،نه از هر تشبیهی!و نیز قابل ذکر است که وجود قرینه لازم است تا بفهمیم که کلام در معنی حقیقی خود به کار نرفته است و البته وقتی میگوییم: تشبیه مجاغزی،قطعا در مجاز آن،قرینه(سرنخ)داشتهایم.
در مثالهای مذکور از بیان دکتر شمیسا هم مطلب به همین نحو است و اضافات مجازی هستند(چنگال مرگ-سایهی دانایی) برای پرهیز از اطالهی کلام،آیا مثالهای کتاب درسی آرایههای«دیدهی عقل» و«گوش طرب»میتوانند استعاره باشند؟مسلما خیر،هرچند تشخیص بودن آنها قابل پذیرش است؛مثلا«دیده»را که از امور انسانی است به«عقل»نسبت دادهایم و چون«عقل»در معنی اصلی خود است،پس«تشخیص»است،گوش طرب هم به همین منوال.
2-آیا بهتر نیست این مثال را هم اضافه مجازی بدانیم یا اسناد مجازی؟ مثال دیگر کتاب:«قضا چون ز گردون فروهشت پر/هه زیرکان کور گردند و کر» برای پرهیز از اطالهی کلام یادآورد میشود که در این بیت غرض از«قضا» معنی اصلی خود کلمه است،نه معنای مجازی آن،پس استعاره نیست،آنیمیسم است و یک اسناد مجازی؛زیرا پرفروهشتن را که از ویژگیهای پرنده است،به قضا نسبت داده است و منظور عقاب یا هر پرندهای دیگر نیست."